Zelanda siguec classada en 2017 com eth setau continent dera planeta. Er estudi des fossils trapadi pendent ua expedicion ad aquera zòna en 2017 dan ara era confirmacion d’un neishement geologic fòrça violent que se passèc entre ara hè 50 e 35 milions d’anades. Era causa ne poirie èster era reactivacion dera falha que i a en Pacific nomentada Anèth de Huèc.
Aué era majoritat de Zelanda ei jos es aigües der ocean Pacific. Solament ne demoren diuèrses isles com es de Naua Caledònia, er Estret de Torres australian, es isles de Chesterfield, Lord Howe, Norfolk e Auckland e es isles des Antipòdes. Açò non ei lèu arren des 4,9 Km2 que hège aguest continent quan neishec. Qu’ei solament un 6% dera sua superfícia originau. E era sua istòria geologica, segontes es naues donades balhades pera sciéncia, siguec fòrça violenta.
“En passat Zelanda siguec fòrça mès grana, çò diguec Rupert Sutherland, geofisician dera Universitat Victòria de Wellington (Naua Zelanda). Mès es fossils que trapèren es scientifics pendent era expedicion de 2017 confirmèren qu’en passat patiguec cambiaments fòrça violents”.
Atau, es donades demostrèren que, pendent er Cenozoic, diuèrses partides deth nòrd de Zelanda pugèren entre 1 e 2 KM e d’autes s’enfonsèren ena mar atanben entre 1 e 2 Km. Era epòca siguec quan i auèc ua reorganizacion des tectoniques de plaques a nivèu mondiau, un hèt confirmat scientificament.
“I auèc fòrça volcanisme e fòrça tèrratrems ath long dera cinta que i a pertot er ocean Pacific, çò ahigec Sutherland. Çò d’extraordinari ei qu’aqueri cambiaments tanben se passèren ath còp en tot er oèst deth Pacific. Ara ne cau conéisher es causes”.
Ua prepausa alternatiua
Ara es cercaires cerquen com podec passar tot açò. Pr’açò an prepausat un hèt que poirie auer provocat aqueth gran cambiament geologic en Zelanda: era causa ne serie un tèrratrem fòrça lent mès massiu, que poirie auer desvelhat es falhes de subduccion dormides pendent milions d’anades. Es scientifics non saben encara perqué se demorèc mès que se passec a nivèu locau e que provoquèc er enfonsament dera falha der Pacific.
“Era diferéncia ei que siguec un tèrratrem, mès qu’aurie demorat enquia un milion d’anades, çò concludic Sutherland . Eth registre des sediments mostrarà es consequéncies entara fauna e flora deth lòc mès tanben entath clima globau dera planeta”. Segontes es geològs ei eth prumèr viatge que se parle d’un modèl atau, pr’amor qu’enquiara, toti es hèts de subduccion trincadors en registre geologic mondiau se debanen geologicament de manèra mès o mens rapida”.
Se açò siguesse atau poirie èster que pendent eth passat tanben i auessen auut episòdis geologics lents com aqueth. E açò serie nau pr’amor qu’era geologia ditz qu’es cambiaments geologics prigonds patits ena Tèrra, se debanen, normaument, pendent periòdes relatiuament cuerti en temps.
Enquiara, es geològs creden que compréner eth present ei era clau entà compréner eth passat. Ara, totun, eth neishement de Zelanda demostrarie, per prumèr còp, que compréner eth passat ei era clau entà compréner eth present. Er estudi siguec publicat en jornau online Geology.
Era Redaccion*
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
