Toti auem entenut a díder quauquarren sus es animaus en perilh d’escandiment. Animaus coma eth rinocèros nere deth quau sonque demore pòqui exemplars. Mès, e i a plantes en perilh d’escandiment tanben?
Dilhèu les auríem de conéisher pr’amor que se son importantes entar environament, tanben an d’èster conegudes. Aciu auetz ua petita lista des 9 plantes classades coma pròches ar escandiment pera Amassada Tàra Conservacion dera Natura (IUCN). Viuen en lòcs plan aluenhadi e pòc accessibles dera planeta, e tant es umans, es colleccionaires e era desforestacion, coma es espècies invasores, pòden hèr qu’en pòc de temps non i siguen mès.
1. Era liana d’Attenborough (Nepentes attenboroughii). Aguesta planta carnivòra se tròbe ena montanha Victoria, en Palawan, Filipines, e sonque n’i a quauqui centenats. Minge arrats e
insèctes.
2. Eth Palmèr suicidari (Tahina spectabilis). Aguest palmèr gigant sonque se tròbe en nòrd-oèst de Madagascar. Viu cinquanta ans, a era flor e dempús mòr. Descorbit en 2005, sonque en
demoren cinc.
3. Era orquidèa sosterranha occidentau (Rhizanthella gardneri). Passe tota era sua vida enterrada e tanplan hè flor atau. Sonque viu en oèst australian. S’alimente pes sues arraïcs. En gran perilh pr’amor que sonque n’i son ues cinquanta de viues.
4. Era pelòta de gòlf (Mammillaria herrerae). Aguest petit cactus se semble a ua pelòta de gòlf e viu enes montanhes de Queretaro, en Mexic. Es sues flors son plan beròies e de color ròse.
5. Era cicadia de Venda (Encephalartos hirsutus). Coneguda sonque ena província de Limpopo, en Africa deth Sud. Descorbida en 1996 mès gahada illegauments pes colleccionaires, se pense qu’aué ja ei escandida.
6. Er arbe medusa (Medusagyne oppositifolia). Se pensaue que ja ère escandit mès s’a tornat a descorbir en 1970. Era sua fruta se semble a ua medusa quan ei daurida. Viu ena Ièrla (o Isla, ndc) de Mahe, enes Seychelles, e sonque n’i a 86 de viues.
7. Era acacia anegadensis (Acacia anegadensis). Aguesta planta, qu’ei dera familha des haues, se tròbe sonque enes ièrles d’Anegada e Fallen Jerusalem (Ièrles Vèrges Britaniques). Se tròbe en un airau de 10 km2.
8. Era heuguèra dera Ièrla dera Ascension (Anogramma ascensionis). Existís sonque ena ièrla volcanica dera Ascension, en miei der Ocean Atlantic. Ne demoren mens de 50 individús.
9. Er arbe deth coralh (Erythrina schliebenii). Aguesta planta a un soc (o tronc, ndc) punchant e flors ròies e sonque viu enes seuves mès aluenhades deth sud-èst de Tanzània. Classada coma escandida en 1998, descorbida un aute còp en 2001, considerada escandida en 2009 e redescorbida en 2011.
Eth hèt ei donques qu’es umans hèn pas mau sonque as animaus, mès tanben as plantes, tèrres, mars, etc; en un mot, a tot er environament. E cau cambiar fòrça tà sauvar era planeta ara qu’encara èm a temps.
Christian Andreu
