Quan parlam d’annades-lum non parlam d’ua mesura d’espaci mès de temps. Era velocitat dera lum viatge a mès de 300 000 Quilomètres/segon e díder qu’un lòc en espaci ei situat a sonque ua annada-lum ei díder que, entàs umans, se podéssem viatjar ara velocitat dera lum– un hèt qu’ei aué encara totauments irreau – demoraríem apuprètz ua annada entà arribar ad aguest lòc. Mès que i a aué mès e mès cercaires qu’afirmen qu’er èster uman non poirà jamès arribar a arténher aguesta velocitat. Aumens damb era tecnologia que coneishem es umans aué.
Alavetz, com podem arribar a compréner era immensitat der Univèrs? Çò de melhor serie sajar de compréner e analizar es lòcs mès pròplèus de nosati, dera Tèrra, dera nòsta galaxia, era Via Lactèa. E, atau, poiríem auer ua idèa d’aquera immensitat espaciau. Entà auer donques ua cèrta idèa dera granesa der Univèrs podem pensar aué ena galaxia mès pròplèu dera Via Lactèa, çò ei Andromèda, qu’ei situada a sonque dues annades e mieja ara velocitat dera lum. Açò vò díder que i poiríem arribar en dues annades?
Jamès. Maugrat qu’er èster uman arribèsse jamès un dia a arténher ua velocitat pròplèu ara velocitat dera lum– e açò era sciéncia d’aué afirme que non ei reau- calerie viatjar pendent generacions e generacions (umanes) entà sajar de gésser dera nòsta galaxia e arribar ad Andromèda. Pr’açò toti es cercaires qu’estudien er Univèrs aué diden qu’ei fòrça mès reau sajar d’arribar as planetes que i a laguens deth Sistèma Solar. Qu’ei un hèt que, maugrat que demorarà annades e mès annades, non se pòt demorar– d’un biais scientific – arténher damb naus espaciaus ne gésser, aumens, abans dera annada 2100. E en aquera epòca dilhèu cau auer ja ua planeta pròplèu dera Tèrra colonizada pr’amor que non se sap se era espècia umana o era vida ena nòsta planeta encara existirà.
Eth Grop Locau
Era galaxia Andromèda, era mès pròplèu dera Via Lactèa, ei situada, amassa damb era Via Lactèa, laguens un grop de galaxies que son amassa – pròp de 35 galaxies – en un grop de galaxies coneishut com Grop Locau. Perqué aqueres dues galaxies son tan pròplèu ua d’auta ei un hèt qu’es cercaires encara desconeishen mès se pense qu’es galaxies, com es planetes, an ua cèrta tendéncia a unir-se – dilhèu pr’amor dera fòrça dera gravetat – e açò poirie auer coma causa ua sòrta de lei universau eterna. Mès qu’encara cau estudia’c.
En tot abandonar era Tèrra en aguest viatge imaginari que poiriem hèr, se poirie observar qu’era Tèrra ei amassa damb era Lua com hèn fòrça autes planetes deth Sistèma Solar (damb es sòns satèllits naturaus). Mès dempús tanben veiríem que toti es planetes d’aguest sistèma son toti amassats ath torn d’ua estèla nomentada Solei. Ei açò pr’amor d’aguesta probabla lei universau dera atraccion espaciau des cossi celestes ?
Mès luenh encara – e non cau dider qu’açò demorarie generacions e generacions d’umans laguens aquera nau espaciau imaginada – se poirie veire qu’eth Sistèma Solar ei situat ena fin d’un des braci dera galaxia espirau qu’ei era Via Lactèa. E açò tanben vò dider qu’eth nòste Sistèma Solar non ei situat en centre d’aguesta galaxia pr’amor qu’ei sonque ua amassada ath torn d’ua estèla non guaire grana ena perifèria dera nòsta galaxia e pòc mès.
Dempús poiriem veir Andromèda, que tanben ei, com era Via Lactèa, ua galaxia espirau laguens eth ja nomentat Grop Locau de galàxies. Era Via Lactèa, totun, ei ua galaxia importanta laguens aqueth Grop Locau de galaxies. Amassa damb era galaxia d’Andromèda e era galaxia deth Triangle son es galaxies mès importantes e granes de tot aqueth Grop Locau pr’amor qu’es autes son totes subsidiàries d’aqueres tres galaxies. Entà dar un exemple, sonque era Via Lactèa, era nòsta galaxia, a apuprètz ua dotzena de galaxies vassaus ath sòn torn.
Era immensitat der espaci
Ua des galaxies pròplèus dera Via lactèa laguens aguest Grop Locau ei era galaxia coneishuda com es Bromes de Magellan. Maugrat èster fòrça pròplèu dera nòsta galaxia ei situada a sonque 100 000 annades-lum! Es Bromes de Magellan son dues galaxies; era Grana e era Petita broma de Magellan. Era Grana Broma ei tanben pròplèu de nosati, a sonque 160 000 annades-lum. Era Petita Broma de Magellan ei situada sonque un shinhau mès luenh; a sonque 200 000 annades-lum.
Podem imaginar quan temps aurà de besonh era espècia umana entà arribar jamès ad aguestes dues galaxies deth Grop Locau on ei tanben era nòsta galaxia? Poiríem parlar ben dera annada 10 000 e dilhèu encara non i auríem arribat. Totun, i a galaxies que, erosament, son mès pròp de nosati; ena annada 2003 es cercaires descorbiren ua galaxia nana, aué coneishuda damb eth nòm de Gran Gos, qu’ei situada ena perifèria dera nòsta pròpria galaxia. E se trape a sonque 25 000 annades-lum dera Via Lactèa, era madeisha distància que i a entre era planeta blua e eth centre dera nòsta pròpria galaxia.
Susprenent, vertat ? En tot viatjar encara mès luenh deth Grop Locau se poirie descorbir çò qu’es cercaires nomenten eth Supermolon Locau, çò ei ua estructura espaciau fòrça mès grana qu’un grop locau de galaxies (un cert tipe d’amassada de grops de galaxies). Eth Grop Locau de galaxies on èm ei situat ena perifèria d’aguest Supermolon Locau. Es mesures d’aguesta estructura d’amassades de galaxies hè apuprètz 110 milions d’annades-lum, damb un centeat de grops de galaxies que poirie auer apuprètz 10 000 galaxies laguens…
Dilhèu pr’açò cau tornar a rebrembar qu’es mesures der Univèrs, es annades-lum, non son mesures creades entà mesurar er espaci, mès eth temps (uman), pr’amor que, se non, non se pòt arribar a compréner era immensitat der Univèrs.
Eth Supermolon Locau ei ath sòn torn sonque un de diuèrses superestructures espaciaus amassades ath torn deth Molon dera Vèrge, qu’a aguest nom pr’amor qu’aguest e d’auti molons de galàxies son laguens dera Constellacion dera Vèrge, qu’ei on tanben èm. E qué i a dehòra d’açò.
Cau soslinhar qu’er Univèrs ei hèt de hilats que poden demorar centenats de milions d’annades-lum de longada. Entre aguests hilats son delimitadi per lòcs uets on non i a arren (aumens encara trapat pes umans) e se pense que poirie èster matèria escura.
Toti aguesti molons e supermolons de galaxies, constellacions e sistèmes solars – que poirien fòrça ben arribar as milèrs de milions– son laguens un solet hilat der Univèrs. E d’aguesti n’ i a miliards. Podem compréner alavetz er espaci que i a en Univèrs o sajar d’auer ua idèa d’aguest viatge imaginari o ja n’i a pro entàs umans entà compréner es mesures reaus der espaci e der Univèrs ? Pr’amor que, pendent aguest viatge, çò de mès segur ei qu’era espècia umana (biologicaments) ja non existirà mès. E se jamès arribam tan luenh çò de mès segur ei qu’ac harà ua auta espècia, mès non es èster umans dera Tèrra.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
