Fòrça sciéncies son estades descrites coma estruments matematics. I a còps qu’aqueri estruments son tan poderosi que ajuden a predíder era existéncia de fenomèns desconeishudi coma era antimatèria, descorbida gràcies a ua ecuacion matematica der anglés Dirac.
Pr’amor que toti es cercaires diden qu’era sciéncia, tota, son matematiques. Mès encara sciéncies coma era fisica o era quimia. Aguestes sciéncies pòden predíder diuèrsi procesi entà descorbir cossi qu’evolucionen. Ua onda electromagnetica que crotze un materiau pòt èster estudiat atau. Damb matematiques. Tanben un procés d’escambi d’energia entre dos sistèmes o enquia un meteòr ath torn d’ua estela.
Era importància des matematiques
Soent es matematiques an ajudat a estudiar d’ua manèra fòrça mès prigonda era natura. Era poténcia d’un modèl matematic que vò descríuer cèrts processi naturaus non ei ligada sonque damb era sua pròpria abilitat ara ora d’explicar çò ja coneishut, mès tanben ei fòrça util entà predíder naus fenomèns desconeishudi.
Un polit exèmple ei era Teoria dera Relativitat, ua teoria que comencèc a explicar problèmes scientifics deth sègle XXau coma era precession deth perièli de Mercuri o encara eth cambiament de cors dera lutz en estreles luenhes pr’amor dera gravetat deth Solei. Tanben podèren èster explicadi es traucs neres e es ondes gravitatòries damb es matematiques.
Totun, aqueri sigueren fenomèns bric estudiats e non siguec enquia decades dempús qu’era sciéncia non podec confirmar. Enquia gaireben cent annades dempús. Damb era fisica de particules passèc un shinhau çò de madeish. Lo Boson d’Higgs siguec predit hè 50 annades. E non siguec confirmada era sua existéncia enquia non hè guaire. E era antimatèria ?
En 1928 neishec era fisica quantica, que trencaue damb totes es leis scientifiques coneishudes enquia aqueth moment. Totun, era realitat mostrada pera fisica quantica ère fòrça diferenta dera realitat. En 1925 Schrödinger publicaue ua ecuacion matematica que descriuie es ondes en mon des particules. Mès sense era ajuda dera teoria dera relativitat.
Non siguec enquia 1928 qu’eth britanic Paul Dirac descriuec a trauèrs d’ua ecuacion qu’es particules an un moment gaireben sancèr. Son es celèbres particules de Dirac, aué coneishudes coma fermions, damb electrons e quarks laguens des madeishi. Aquest « moment » ei ua proprietat fondamentau ena mecanica quantica e ajudèc a poder estudiar melhor totes es particules a nivèu subatomic.
Dirac podec demostrar qu’era sua ecuacion matematica ère corrècta a trauèrs dera explicacion dera conducta der idrogèn a nivèu atomic, mès que mès eth sòn espèctre d’emission. Abans de Dirac es observacions scientifiques auien trapat diuèrsi problèmes ; non tot èra comprenut. I auie problèmes de compreneson pr’amor qu’es linhes espectraus semblauen dividir-se en dues linhes mès parallèles, fòrça prèpes era ua dera auta. Era ecuacion de Dirac ac expliquèc tot fòrça ben e mostrèc que dues linhes neishien de dos valors possibles pr’amor deth « moment » der electron.
Aguesta ecuacion, totun, se basaue en energia negativa, e açò creèc un aute problèma scientific. Dirac prepausèc era ipotèsi « des horats ». Segontes aguesta ipotèsi en uet i a un estat quantic on toti es electrons d’energia positiva son aucupadi. Aguest uec ei plen de particules e aué ei coneishut damb eth nom de « Mar de Dirac ». E segontes eth principi d’exclusion de Pauli, tot electron de mès aucuparà un estat d’energia positiva.
Dirac diguec que se toti es estats d’energia negativa non son toti plens, es horats auràn ua conducta d’energia positiva. Aguest horat aué ei coneishut damb eth nom de positron, descorbit per Carl Anderson en 1932.
Era teoria deth Mar de Dirac non podie èster totauments demostrada mès es concèptes d’aquera naua teoria des horats son encara aué valids en fisica condensada. Eth « moment » de Dirac ei ua misteriosa proprietat des particules que pòt èster explicada coma ua consequéncia dirècta des particules se òm amassa era mecanica quantica e era relativitat.
E damb es dues teories e Dirac eth problèma siguec comprenut e solucionat. Descorbir era antimàtèria siguec un descorbiment com eth de Newton quan descorbic es leis deth movement en sègle XVIIau o encara quan Maxwell formulèc es ecuacions der electromagnetisme. O encara quan Einstein comencèc a parlar dera relaitivitat en 1905. Siguec un moment gran ena istòria dera sciencia e era antimàteria, aué ei coneishuda pr’amor d’aqueres ecuacions matematiques de Dirac.
Era Redaccion
