Avèm l’exemple dal Palaci SPITALIERI de CESSOLE, que va èstre bastit per la familha (d’origina gavòta los Espitaliers) per i residir mas tanben per afitar los dos estancis sobeirans per los ivernants. Va devenir lo 1er «òste d’York» (actuala plaça dal Palaci de Justícia), ont Tomàs JEFFERSON, president dals Estats Units d’America entre los 1801 e 1809, i residarà. Èra d’a luxo.
Los patricians de la Contea de Niça, afitan lors vilas agricòlas.
– Dins la campanha, se bastisson de nòvas vilas. Los proprietaris de terras an bastit çò que volian. Los edils niçards capisson l’importança dal Conselh d’Ornament (conoissut sota lo sieu nom toscan «Consiglio d’Ornato»), compausat d’erudits locals, de notables e d’arquitèctas. La foncion: supervisar l’urbanisme niçard amb un plan regulator qu’a fòrça de lei per far respectar las decisions. Objectiu: far una vila bèla per donar al mond çò que vòlon.
En lo 1824 lo Conselh d’Ornament regula, otra Palhon, la bastison, fòra las parcelas agricòlas. Ne’n rèstan de carrieròls coma lo Camp lòng (nom de quartier francizat en “Rue Longchamp”).
Es determinat un grand axe nòrd-sud per aver las faciaias orientaias devèrs lo solelh. Lo monde cercavan lo solèlh, es l’eliotropisme.
Per la passeaia, son faches de bèls òrts. Coma en lo 1852, los òrts Albèrt 1er Rei dals Bèlgas, d’una superficia de 3 ectaras.
A l’iniciativa notadament de Lady Olivia SPARROW (vèrs lo 1775-1863) es amainatjat un camin sus la Riba de mar. Comença al «New Borrow» lo quartier de la Crotz de Màrmol. Lady SPARROW es tanben activa per bastir e donar a la comunitat britanica un luec de culte public. A Mentan, l’arquitectura de las glèisas anglicanas n’es tanben lo testimòni.
Veguent l’interés dals toristas, los notables demandan al rei de transferir la proprietat de la riba de mar dal Domèni reial maritim e la còla dal Castèl a la Comuna per i far d’Òrts, de Pargues per toristas. La galaria de las Ponchetas va èstre doblaia, los estrangiers priman sus l’interés dals pescaors niçards qu’i an lors locals de pesca en lo 1824-1825. Los estrangiers van èstre favorizats. La terrassa de las Ponchetas permete la passeaia en autor e d’aver un bèl ponch de vista sus la mar e la montanha a l’encòup. E al sobeiran de la populacion.
Niça deven francesa
En lo 1860, la Contea de Niça deven francesa. 2 000 e 3 000 familhas arriban amb lors seguias.
Se ditz que las possibilitats d’investiment dals niçards èra febla coma las infrastructuras. Los capitals dins Savòia èra gaire enòrmes per crear e entretenir tot (malgrat lo fach que los occitans «los meridionals» siguèsson caracteristics per lor fòrta tendéncia a l’esparnha).
Se ve alora la creacion alora d’un credit per entretenir tot aquò.
L’Empèri francés va amb lo Credit Lionés crear lo quartier de Cimiers en 1860. Es lo temps de la generalizacion en Euròpa dal camin de ferre. 1864, i es camin de ferre e es creaia la gara de Niça. 13 000 toristas arriban en lo 1864 a 150 000 en lo 1913. De saber que son 13 millions de toristas aüra amb l’aeropòrt de Niça, lo segond de l’estat francés.
Après lo centre vila, atacan las còlas, Carabacèl, Cimiers, Liberacion. A l’epòca, son de zònas mens nòblas, amb d’entrepauses, mas se desvelopan. Lo Piòl, li Baumetas serà mai que mai los russos que pilharàn lo relais sus los angleses. Serà lo quartier russo entorn de Tzarevich e la catedrala russa.
Riquier e lo nòrd dal pòrt èran una zòna d’entrepaus, d’industrias pichonas (sabons, tabacs…).
Fin 1960, Joan Medecin avia tot escomés sus lo torisme, i èra d’alhors debat amb l’oposant comunista niçard, Virgili Barel, sus lo torisme popular tanben. Lo Torisme de «super luxo» seria finit?
Es ver que los ans 1930-1940 veson de grands palacis fermats, e apareisse l’avenir dal torisme de massa. E parier un cambiament d’un torisme d’ivèrn a un torisme d‘estiu.
La fin dal Plan regulator urban (descendent dal Conselh d’Ornament) en 1960 per lo Prefècte destabiliza l’arquitectura regulara de la ciutat volgüa a l’origina per lo Conselh d’Ornament. Mas los edils niçards van tenir bòn. Lo quartier qu’es localizat al nòrd de Dubouchage va gardar lo plan quadrilhat.
Article e fòtos de Laurenç Revèst*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
