Ongan se debanarà lo tres-cents anniversari de la naissença d’un dels filosòfs pus importants de l’istòria occidentala, Blasi Pascal, nascut en Clarmont d’Auvèrnha en 1623 e que foguèt a mai de filosòf, matematician, fisician, e teològ. Pascal moriguèt en París en 1662. Encara uèi totes los libres scientifics que parlan de matèrias estudiadas per aquel filosòf occitan ne soslinhan la sieuna importància totjorn coma un del pensaires pus aguts per çò que tòca a aquelas matèrias. Pasmens, encara uèi es brica coneguda la sieuna origina occitana.
Blasi Pascal nasquèt en Clarmont d’Auvèrnha en 1623. La sieuna familha foguèt nòbla. Pasmens, Blasi perdèt amb sonque 3 annadas la sieuna maire. Aprés aquel prètzfach la familha de Pascal se n’anèt a viure a París e lo sieu paire assajèt de li balhar una prigonda formacion intellectuala. Lèu totes descobriguèron qu’èra, maugrat que mainatge, un grand matematician. Abans dels 18 ans ja participava, al costat del paire, en d’amassadas scientificas.
En 1640 Blasi Pascal es amb la sieuna familha en Roan, en Normandia, ont lo futur filosòf crearà un ancessor de la calculadora modèrna, la pascalina. Amb 16 ans tanben aviá publicat un libre sus geometria. Lo celèbre Teorema de Pascal foguèt creat pas gaire aprés e venguèt una del teorèmas pus importants de l’epòca en geometria. Quora la familha venguèt jansenista, Blasi tanben adoptèt la nòva religion (pus rigoroses amb la moral mas tanben amb la libertat umana que los catolics).
Aprés tornar a París, demorèt en tot estudiar sciéncias naturalas e matematicas. Sovent, d’autres filosòfs coma Descartes i foguèron brica d’acòrd mas Pascal poguèt demostrar l’existéncia del void, e en 1647, publiquèt un Tractat sus lo Void. Un an aprés demostrèt que la nautada del mercuri dins un baromètre se debanava pr’amor de la pression atmosferica del luòc. Tot aquò mènèt Pascal a demanar mai d’experiments scientifics per poder far créisser la sapiència de l’èsser uman.
Una epòca marrida
En 1649 la Fronda provoquèt la fugida de la sieuna familha tornarmai a Auvèrnha. En 1651 moriguèt lo sieu paire e Pascal tornèt a París. Un còp ailà dintrèt dins lo mond de la filosofia modèrna de la man de Chevalièr de Méré. En 1653 trapèt lo Principi de Pascal, çò es de la premsa idraulica actuala, e tanben descriguèt pel primièr còp l’idroestatica. Mas se uèi es celèbre Pascal es pr’amor del sieu estudi de las Probabilitats, uèi encara plan important en estadistica, matematica e sciéncias socialas.
Pasmens, dempuèi 1654 Pascal patirà una depression e se n’anarà al convent jansenista de Port-Royal des Champs. Quora gausèt criticar dubèrtament los jesuitas la sieuna fama comencèt a venir mai e mai escura. Lo sieu trabalh matematic contunhèt en 1659 e un nòu tractat ajudèt plan a desvolopar lo càlcul infinitesimal. Blasi Pascal moriguèt amb 39 ans a París.
Ne demòra uèi lo sieu gigantàs trabalh scientific e lo libre Pensadas, una aguda descripcion de l’èsser uman amb de senténcias coma “L’òme nega totjorn çò que coneis pas”, o “L’òme a d’illusions cossí los aucèls an d’alas, pr’amor qu’aquò es la soleta rason de la sieuna existéncia”.
Pascal foguèt un esperit liure que volguèt comprene lo sieu mond e la sieuna epòca. E sonque poguèt arribar a conclure que “l’òme es situat entre lo res e lo tot”, una sentència que mai d’un, uèi lo jorn, deuriá conéisser e pensar, pr’amor de la fauta d’umilitat de la generacion actuala. D’aquò ja ne fa 300 ans e benlèu cal conéisser mai la pensada de Pascal per aprene cossí gerir la vida vidanta sens provocar encara de problèmas màgers que çò qu’òm vòl reparar, ja siá public o privat. E l’auvernhat Blasi Pascal ja o avertiguèt farà, ongan 300 ans.
La Redaccion
