“La question es pas: Pòden rasonar?” ni mai: Pòden parlar? mas: Pòden sufrir?”
Jeremy Bentham
L’interès per la question animala se fai de mai en mai fòrt dins la societat d’auei. Maugrat tot, lo rapòrt daus umans a l’animalitat demòra, au mens dins las societats occidentalas, enguera plan influenciat per la pensada de Descartes e son concepte d’animau-machina. Totparier, dempuei l’Antiquitat d’aici a auei, de nombrós filosòfes e pensaires an defendut l’idéia que los animaus autres qu’umans eran tanben capables de sensibilitat, capables d’interès e eran dignes de respiech, aitau de Pitagòre o Teofraste e mai tard de Rousseau, Voltaire, Jeremy Bentham, Kant, Schopenhauer o Tolstoï…
La question, coma la pausa Descartes tant qu’au rapòrt daus umans devers los autres animaus, es: Pòden pensar las béstias? quò es a dire: Pòden rasonar? E Descartes que respon que non e que ne’n tira que las béstias fan mas reagir consequentament a daus estimuli d’un biais purament mecanic sens patir.
La pensada cartesiana dins queu domeni a larjament marcat la filosofia e au delai tota la societat occidentala qu’a ‘chabat per industrializar la mòrt animala sens vergonha. Pertant, tot coma quauqu’uns filosòfes dau secle XVIII (veire citacion de Bentham çai-sus) l’avián desjà fach, la filosofia moderna a tornat sus la taula lo concepte de senciéncia, dau latin sentiens que vòu dire “que ressent”, e que es de granda utilitat per çò que visa l’etica animala. D’aura enlai, mercés au concepte de senciéncia, la question es pus: Pòden rasonar las béstias? mas: Pòden sufrir?
Esprovar fenomenes coma subjèctes d’experiéncias
La senciéncia designa la capacitat a esprovar los fenomenes en tant que subject d’experiéncias e donc d’aver daus interès, seriá mas un interès a viure. Lo concepte de senciéncia es distinct dau concepte de consciéncia de se, quò es afar emb la senciéncia de percebre e sentir la dolor, lo plaser e tot un fum d’emocions que balha a la vita d’un invidú un interès (subreviure, eschivar la sufrença, aver dau plaser…) e que fai que se pòt considerar la vita daus individús sencients coma plenament respiechabla balhant aus umans un dever morau devers ilhs e que, finalament, fai daus individús sencients daus subjects de drechs.
Peter Singer, filosòfe utilitarista australian influenciat per Thomas Nagel, professor de filosofia e de drech aus Estats-Units e son famós article “Qual efiech quò fai d’èsser una pissarata?”, fuguet notadament davancier en matèria filosofica de lucha per la liberacion animala en tornar emplejar lo concepte de senciéncia en 1975 dins son libre La liberacion animala.
Emb la teoria de l’animau-machina, tots los mautractaments que se pòden cometre sus los animaus comptan p’unpiau e son gaire blasmables puei que las reaccions de las béstias son compresas ren mas coma de las reaccions mecanicas a daus estimuli. Aitau, pòden electrizar las béstias, pòden gasar los ganhons, pòden pendilhar denguera vivas las vachas ad un crochet, pòden passar au bargaire los ritons e policons, etc. coma se fai chasque jorn dins los tuadors e autres luòcs que l’i fabrican daus produchs animaus sens culpabilitat, sens riscar deguna sanccion.
Segur, quauquas leis meten de las limitas a çò qu’es autorizat e vesen que se desvelòpa dempuei 20-30 ans aura un pensament per çò qu’es convengut de nommar lo ben-èsser animau, quò es a dire basicament lo fach de metre en plaça un quadre tant qu’a las condicions per elevar e deténer de las béstias, mas que demòra plan limitat.
Emb la senciéncia ̶̵̵ lo mot es estat manlevat a l’anglés e adaptat dins las lengas romanicas ̶̵̵, l’animau deven un conscient fenomenau, autra virada de lenga per parlar d’èsser sencient, e donc tots los mautractaments devenen condemnables per ‘mor que nosen ad un individú que ressent e que aspira a la vita, en tot cas a eschivar la mòrt e la sufrença.
La presa en compte de quela consciéncia fenomenala, que se pòt per una part metre en evidéncia mercés a de las experiéncias scientificas (maugrat de las contestacions mas pas mai que dins tot domeni experimentau), quò es çò qu’a menat Gary Francione, jurista e filosòfe daus Estats-Units ad una apròcha abolicionista per tot çò que tòca a l’expleitacion daus animaus. En Euròpa, Florence Burgat, filosòfa francesa e directritz de recerchas a l’INRA, entre autres, mena tanben daus trabalhs dins la via etica au respiech daus animaus.
Per claure, fau dire que dins las religions orientalas, los animaus son suvent reconeguts coma daus individús sencients e que lo concepte de senciéncia es per elas plan ligat a lo de non-violéncia, o ahiṃsā en sanscrit, las comunautats daus Jaïns o daus Bishnois vivent per exemple sens deguna violéncia devers los animaus.
Joan-Cristòu Dourdet
Sorsas
Bentham, Jeremy. Introduction to the Principles of Morals and Legislation. Dover: Dover Publications Inc., 2007.
Burgat, Florence. La Cause des animaux – Pour un destin commun. Paris : Buchet/Chastel, coll. « Dans le vif », 2015.
http://fr.abolitionistapproach.com/2012/07/12/sentience/
https://webtv.univ-rouen.fr/videos/philo-dans-la-cite-28janv15-partie-3/
http://www.onekind.org/education/animal_sentience/
Joan-Cristòu Dourdet es ensenhaire-cerchaire en linguistica e afogat d’occitan dempuèi sos vint ans, (comença de far un bocin de temps aura). Nascut en Lemosin, ente viu d’enguera, dins lo país aredian, a auvit la lenga occitana dins la familha e la bela familha (que es maridat lo paubre) çò que l’i fai totjorn quauquas enchaisons de las bonas de bargassar coma/emb los beus-parents qu’an l’occitan coma linga prumiera.
Milita per la causa animala e minja pas mai charn que peisson, produchs dau lach o ben uòus (se pòt dire que es vegan), e es per aquò que nos farà lo plaser d’escriure daus articles sus la condicion animala e lo vegetar/lisme.
