Lo film de Franco Zeffirelli, Francés e lo camin del solelh (Fratello sole, sorella luna) – 1973 – es un cap d’obra digne de l’estudiant de Visconti. La critica injusta qu’aqueste film d’una beutat excepcionala a sovent endorsat s’explica benlèu pel fach qu’avèm malurosament pas l’abituda de veire la patz despintada en de termes eroics. L’imatge de Francés (jogat pel jove Graham Faulkner) concebut per Zeffirelli s’opausa a l’imatge populara de l’«eroi». Lo pòble de nòstres jorns vòl los «stars».
Camin del solelh, fondat sus l’istoria mai o mens autentica de las vidas de S. Francés e de Santa Clara d’Assisi, dont la simplicitat e la pietat empòrtan la nòstra conviccion, fa apel pasmens a la nòstra umanitat. La musica de Donovan es agradabla, e l’emplèg d’un grand nombre de melodias popularas de l’edat mejana deuriá contentar los qu’atendon d’un film istoric que siá fidel a las abitudas e a las mors d’una epòca. Aquela fidelitat es egalament garantida aquí, quant a l’arquitectura e l’abillament. (Zeffirelli aviá ganhada son experiencia professionala prèp del Royal Shakespeare Company d’Anglatèrra).
Mas es sobretot per sa beutat cinematografica que Lo Camin del solelh rempòrta lo títol d’un dels mai bèus films que l’òm ague jamai tornat. Los paisatges tendrament fotografiats soslinhan per nosautres l’evangeli de S. Francés: l’evangeli d’un retorn a la natura. Los molt bèus plans raprochats e sovent repetits sus la joena actritz Judi Bowker (que jòga coma Santa Clara) nos instroduson sus sa simpatia grandissenta a regard de Francés, pendent qu’aquel sordat e propre-a-ren se tròba transformat en
«ome natural, qu’a pres son coratge
en man,
resolgut d’esser fidel a seu».
(Havelock Ellis,
Francés e los altres).
Sa crisi personala e sa transformacion, ansin que los eveniments que seguisson, son autenticament racontats. Lo film se dubrís sus un «flashback» que nos mòstra Francés lo sordat, filh del mercadièr Bernat. Es un Francés que se liura als plasers dobtoses de son rang. Vòl perseguir Clara, mas se destòrna d’ela quand la tròba suenhant los leproses d’Assisi. De son costat, Clara es orrificada de veire Francés preparat per la guèrra e environat de ciutadans qu’aplaudisson la partença dels soldats.
Francés torna malaut. S’esparpela d’un long sòmi, illuminat d’una novèla vista del mond. Òm es temptat aquí de pensar al film de Jorgi Franju, tornat en 1969, La Fauta de l’abat Moret. Los dos films partejan un tema en comun. Dins lo film de Franju, un jove s’esparpela tamben d’un long sòmi. Liberat dels fers morals e socials de la «civilisazion» ferotja que renha defòra los murs de son jardin, esprova la vertat e la beutat d’una vida tròp longtemps encadenada e estofada pel refús de la natura e de seu.
Quant a Francés, el, se resolv tanben de menar una vida onesta. Lo Crist Crucificat de la glèisa d’Assisi (la glèisa del Sant Jorgi) li dubrís miraclosament los uèlhs – que restan fermats pendent la messa per la partença dels soldats. Francés finís per clamar «Non!» a la rotina estofanta de la vila, de sos abitans e son clergat. Clara esprova alara una granda admiracion pel jove.
«Quand partissias per la guèrra, li ditz,
tot lo mond t’aplaudissiá.
Uèi, tot lo mond te troba fòl.
Ièu, cresi qu’èras fol abans, pas ara!»
Un amistat plan prigonda
L’Amistat entre Clara e Francés es molt sensiblament despintada. Lor amor es establit tre las primieras scènas sens recors al dialòg. Tendrament e silenciosament, Clara se fa testimoni del progrès espiritual de Francés. Ela es admesa als rangs de sons disciples, e serà, come l’istòria nos raconta, la fondatritz de las Pauras Claras, l’òrdre franciscan per las femnas. Zeffirelli nos ofrís un cap d’òbra que va mai luenh que los libres, afin de nos engatjar intimament dins las vidas dels personatges.
I a pas de dobte sus l’amor fòrça real entre Clara e Francés. Doas scènas l’exprimisson tot particularament. L’un dels fraires podent ges suportar lo vot de castitat, Francés lo conselha de quitar l’òrdre e de se maridar. L’arribada sus scèna de Clara – aportant del pan als fraires – plonja Francés e Clara ela meteissa dins la tristessa, exprimida per lor timiditat, plen d’admiracion l’un per l’altre. Lo moment lo mai bèu del film es sens dobte aquel ont Clara es admesa a l’òrdre. Als genolhs dabans lo timide Francés, ela li ofrís sa pel per copar. Aquest grand amor, que restarà totjorn pur, es atal presentat de manièra delicada per Zeffirelli.
Frances e lo camin del solelh es un poema visual d’una molt granda beutat e un manifest en favor de la jovenessa.Tanben las circonstancias politicas soslinhant la benediccion papala acordada al pichot gròp – non sens problemas e dificultats – son pas ignoradas per Zeffirelli. La sinceritat d’Innocenci III (Alec Guinness) rèsta dobtosa. L’istoria ela meteissa nos instrutz que Francés e sos amics èran que laissats tranquils gràcias al desequilibri qu’existissiá alare entre lo papa, l’emperaire e lo pòble.
Lo messatge del film, cresi, es l’eroisme essencial de l’òme de patz, de l’òme que sap cossí liberar son energia en estant fisèl al seu. Es un film que parla en particular a la jovenessa d’uèi, victimas d’un sensualisme tiranic e cotidian que los posca devorar “l’amor”, e la vida, com article de consumicion.
Lo messatge d’un retorn a la simplicitat – rosseuista tanben? – messatge dont Sant Francés es l’evangelista principal aprèp lo Crist – es dels mai actuals. La nòstra simpatia per aqueste personatge talament independent nais incessantament a travèrs los sègles. L’interpretacion deu pas pasmens contredire l’istèria. Francés, qu’èra ni un Arnaut ni un Abelart, rèsta totjorn al sen de la Glèisa e se liurava jamai a la confrontacion. Son originalitat es pasmens incontestabla.
L’evangeli de Francés, enfin? Zeffirelli permet a Clara la paraula:
«Voli pus que l’òm me comprenga;
voli comprene.
Voli pus que l’om m’aime;
voli aimar».
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
