En Itàlia los reis etruscs avián conquistat la confederacion que se sonava Latium – los tribús dels latins, que s’èran consolidats en tot establir la vila de Roma, nomentada aprep l’eròi mitic, Romulus. Los latins se revoltèron contra los Etruscs, e victorioses, establissián, primièr un reialme latin e puèi una republica. Menaçats per las ciutat-estats ja ben establidas e amb un poder considerable, coma Cartago, prèp de la modèrna Tunis dins Africa del nòrd, los Romans creavan un poder militar plan formidable a lor torn.
Contrarotlada per una oligarquia aristocratica, la republica romana devenguèt pus que jamai dependenta sus sos esclaus per son existéncia.
Las tèrras dels paisans liures de la peninsula italiana foguèron compradas per l’aristocracia, qu’introdusiá los esclaus – captius de guèrra – per cultivar los camps. Los paisans liures migravan a la vila de Roma, ont devenguèron una populacion parasitica, en tot viure de l’aristocracia, e en tot constituir un grand e dangierós problèma social, e una electorat paure e indolent.
Los paisatges dins las mans dels grands plantièrs aristocratics, las tèrras cultivadas pels esclaus, los fermièrs despossedits e devenguts la majoritat de la populacion ciutadana, la preocupacion de la republica – e mai tard dels emperaires – era cossí amusar aquesta granda populacion dangierosa e prevenir las crisis politicas. En esperar, tot trabalh èra fach pels esclaus: trabalh manual, educacion, arquitectura, carrièras, medecina, agricultura, eca. Los Romans liures devenián de mai en mai indolents e volián pas sostenir tanpauc las legions, qu’èran a lor torn ramplidas d’estrangièrs.
Mas l’esclavatge ancian èra gaire racista. Los romans e las autras civilizacions ancianas fasián esclaus de tot lo monde, i comprés los romans eles meteisses. La color de la pel èra pas ap partida de la psicologia anciana. Lo racisme èra l’invencion del capitalisme mercantil del segle XVIen e existissiá pas abans.
L’esclavatge animal mens convenent que lo salariat
L’esclavatge animal, pas coma aquel qu’es salariat, crèa de grands problèmas pel proprietaire. Un esclau “animal” sap qu’es esclau. Es una menaça. La revòlta d’Espartac pendent las annadas finalas de la republica èra tan greva per la classa nauta que lo nom contunha de nòstres jorns d’atirar los oprimits, e es conegut de pertot dos mil annadas puèi.
L’esclavatge salariat es preferit pels proprietaires. L’obrièr salariat imagina qu’es liure. Son mèstre es pas obligat de lo noirir , vestir o suenhar. Lo salariat es convenablement susceptible d’èsser vendut, e n’es tanben totjorn preparat, tanben, de se sacrificar pels proprietaires quand la guèrra o exigís.
Lo supervivéncia de l’Empèri Roman foguèt menaçada al còp en fronts divèrses. Dependent sus sons esclaus; e tròp extenuat geopoliticament; atacat sus sas frontièras per las populacions migrantas de l’Asia centrala via germania, los gòts, los vandals, e los huns. E tanben, entre los cultes asiatics se mesclavan amb aqueles dels romans un culte en particular, lo cristianisme, que los esclaus trobavan plan agradiu.
Es ara cregut qu’èran d’efièch los crestians que brutlavan Roma, e non l’emperaire Neron, coma òm cresiá abans. Es pas alavetz paradoxal qu’èra l’emperaire lo mai just, tolerant e filosòf, Marcus Aurelius, que punissiá orrament, per necessitat, los crestians. Car los romans èran absoludament tolerants sul subjècte de la religion. Totes los cultes estrangièrs èran benvenguts e integrats dins la vida romana. Los crestians, solets, en tot atirar los esclaus plens de ferocitat e d’òdi per l’Empèri, refusavan la toleráncia e consideravan gloriós lo martiri (Veire Edward Gibbon, Declin e Casuda de l’Empèri Roman).
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
