Lo debanar de l’istòria qu’anatz legir aquí sota es basat sus de seguidas de nombres regidi per una formula matematica. Li nòtas que troverètz à la fin dau tèxto, son estadi establidi mé l’ajuda precioa de Joan-Glaudi BABOIS. Si rapoàrton à de carculs pas gaire complicats e mencionats dins la novèla. La revirada niçarda dau tèxto italian es de Reinat TOSCANO.
Partit explorar lo reiaume de mon paire, d’un jorn à l’autre mi vau aluenhant de la ciutat, e li nòvas que m’arríbon si fan totjorn mai rari. Ai començat lo viatge qu’avii gaire mai de trenta ans, e mai de vuèch ans son passats, exactament vuèch ans, sièis mes e quinze jorns1 d’un camin sensa paua. Cresii, à la partença, qu’en quauqui setmanas aurii rajonch la frontiera dau reiaume, e au contrari ai contunhat à rescontrar totjorn de novèli gents, de noveus país, e dapertot d’òmes que parlàvon pròpi la mieu lenga, que diíon qu’èron lu mieus subjècts.
De còups que li a, pensi que la mieu bóissola es venguda foala e que, en cresent d’anar de l’avant vèrs lo miègjorn, nautres en realitat avèm bessai virat sensa jamai aumentar la distança que nen separa de la capitala2 . Aquò porria explicar perqué siam pas arribats à l’ultima frontiera. Mai que sovent mi tormenta lo dubi qu’aquela frontiera existe pas, que lo reiaume s’estende sensa minga limita e que, per tant que poasqui avançar, porrai pas jamai arribar à la fin.
Lo viatge
Mi metèri en viatge qu’avii ja mai de trenta ans, bessai tròup tardi ; lu mieus amics, e meme la mieu familha, si fotíon dau mieu projèct que li semblava la perda inutila dei annadas milhori de la vida. En realitat, gaire dei mieus fedels foguèron d’acòrdi per partir. Ben que siguessi tèsta en l’ària – ben mai que cen que siéu aüra! – mi preocupèri de comunicar, pendent lo viatge, m’aquelu que mi son cars, e dins lu cavaliers de l’escòrta chausissèri lu sèt milhors, que mi siervésson de messatgiers.
Cresii, inconscient, que n’aver sèt foguesse pròpi una exageracion. M’au debanar dau temps m’enavisèri au contrari qu’èron ridiculament gaire; e aquò ben que degun d’elu sigue jamai tombat malaut, que degun d’elu sigue jamai tombat sobre de bandits, que degun d’elu augue jamai escagassat lo sieu cavau. Tot-ai-sèt m’an servit m’una tenacitat e una devocion que dificilament li porrii jamai recompensar…
Per lu destriar facilament, li impauèri de noms m’ai inicialas alfabeticament progressivi: Alexandre, Bertomieu, Cais, Domènegue, Ectòr, Frederic, Gregòri. Pas acostumat à l’aluenhament de la mieu maion, li mandèri lo promier, Alexandre, tant leu que lo sera dau segond jorn de viatge, quora aviavam ja percorrut quauqua ren coma vutanta legas. Lo sera d’après, per m’assegurar la continuitat dei comunicacions, mandèri lo segond, pi lo tèrç, lo quart, un après l’autre, fins au vuechen sera de viatge, que partèt Gregòri.
Lo promier èra pas’ncara revengut. Nen rajonhèt lo desen sera3 , qu’eravam à installar lo camp per la nuèch, dins una vau desabitada. Alexandre m’ensenhèt que la sieu vitessa èra estada mendre que cen qu’avii previst: m’èri pensat que, cavaucant solet, en sèla sus un excellent destrier, posquesse percórrer, dins lo meme temps, una distança dobla de la noastra; en realitat, avia poscut solament un còup e mièg ; en una jornada, dau temps que nautres avançavam de quaranta legas, eu n’en devorava sessanta, ma pas de mai4 .
Foguèt parier per lu autres. Bertomieu, partit per la ciutat au tèrç sera dau viatge, nen rajonhèt au quinzen; Cais, partit au quart, foguèt de retorn solament lo vinten. Vito vito constatèri que bastava multiplicar per cinc lu jorns fins aquí emplegats per saupre quora lo messatgier nos auria rechapats.5 En s’aluenhant totjorn de mai de la capitala, l’itinerari dei messatgiers si faía cada còup mai lòng. Après cinquanta jorns de camin, l’intervalle entre un arribada e l’autra dei messatgiers començava à s’espaçar sensiblament; alora qu’avant m’en veíi arribar au camp un cada cinc jorns6, aquel intervalle venguèt de vint-e-cinc7 ; la votz de la mieu ciutat devenia ensin totjorn mai debla; de setmanas entieri passàvon sensa qu’auguessi minga nòva.
Sièis meses aprés
Quora foguèron passats sièis mes – aviavam ja despassat li montanhas de Fasan -, l’intervalle entre una arribada e l’autra dei messatgiers aumentèt fins à quatre mes8 . Mi portàvon aüra de nòvas luenchenqui; li envelòpas m’arribàvon reguinhadi, de còups mé de tacas d’umiditat per li nuèchs passadi foara da cu li mi portava. Avanceriam encara. En van cercavi de mi convíncer que li neblas que mi passàvon sobre èron parieri à-n-aqueli de la mieu enfança, que lo ciel de la ciutat luenchenca èra pas diferent de la copòla d’azur qu’avii sobre de ieu, que l’ària èra la mema, parier lo buf dau vent, identiqui li votz dei passerons. Li neblas, lo ciel, l’ària, lu vents, lu passerons, avíon per ieu, en realitat, una aparença novèla e diferenta; e ieu mi sentii estrangier.
En avant! En avant! De vagabonds rescontrats per li planuras mi diíon que li frontieras èron pas luènh. Ieu incitavi lu mieus òmes à non si pauar, amurcii lu accents descoratjats que si formàvon sus li sieu labras. Èron ja passats quatre ans9
despí la mieu partença;que lònga fatiga! La capitala, la mieu maion, mon paire, s’èron fachs tant estranjament aluenhats,esquasi non li cresii. Ben vint mes de silenci10 e de solituda s’escorríon aüra entre li aparicions successivi dei messatgiers. Mi portàvon d’estrangi letras enjaunidi dau temps, que dintre li trovavi de noms denembrats, de biais de dire que li èri pas acostumat, de sentiments qu’arribavi pas à capir. L’endeman de matin, après una soleta nuèch de repaus, mentre nautres si remetiavam en camin, lo messatgier partia dins la direccion contrària, en portant à la ciutat li letras que li avii alestidi despí un brave moment.
Ma vuèch ans e mièg11 son passats. Esto sera manjavi solet sota la mieu tenda quora es entrat Domènegue, qu’arribava encara à sorrire ben que la fatiga l’emportesse. Despí esquasi sèt ans l’avii plus vist12. Per tot aqueu periòde tant lòng, eu non avia fach que córrer, au travèrs dei prats, dei boascs e dei desèrts, cambiant cu saup quant de fes de cavau, per mi
portar aqueu sac d’envelòpas que fins aüra ai pas augut envuèia de lo durbir. Eu es ja anat durmir e tornerà partir pròpi deman à l’auba.
Lo darrièr còup
Tornerà partir per lo darrier còup. Sus lo quasernet ai carculat que, se tot anerà ben, ieu contunhant lo camin coma ai fach fins aüra e eu lo sieu, porrai revèire Domènegue solament d’aquí trenta-quatre ans13. Ieu alora n’aurai setanta-doi. Ma comenci à mi sentir las e es probable que la moart mi cuelherà avant. Ensin, lo porrai pas jamai revèire. D’aquí trenta-quatre ans (bessai avant, totplen avant), Domènegue descuerberà sensa que lo s’aspère lu fuècs dau mieu campament e si demanderà coma diau d’aqueu temps aurai fach tant gaire de camin. Coma esto sera, lo boan messatgier entrerà dins la mieu tenda m’ai letras enjaunidi per lo temps, cargadi de nòvas absurdi d’un temps ja ensebelit; ma s’arresterà sus lo soal, en mi veent immobile estendut sus lo mieu lièch de moart, doi soldats à costat m’ai tòrchas.
E pura vai, Domènegue, e non mi dire que siéu crudeu! Poarta lo mieu darrier salut à la ciutat dont sieu naissut. Tu siés lo ligam sobrevivent emb’au monde qu’un temps foguèt finda lo mieu. Lu messatges mai recents m’an fach saupre que totplen de cauas an cambiat, que mon paire es moart, que la Corona es passada à mon fraire lo màger, que mi considèron perdut, qu’an bastit d’auts palais de pèira dont avant èron lu rores que li anavi sota, abitualament, per jugar. M’aquò, es totjorn la mieu vièlha pàtria.
Tu siés lo darrier ligam ensèms m’elu, Domènegue. Lo quint messatgier, Ectòr, que mi rajonherà, se Dieu vòu, d’aquí un an e vuèch mes14, non porrà repartir, perqué auria plus lo temps de tornar15. Après tu, lo silenci, ò Domènegue, levat que finalament non tròvi aqueli limitas tant sospiradi. Ma au mai vau de l’avant, au mai mi convenci que li a pas de frontiera.
Exista pas, pensi, una frontiera, au manco dins lo sens que siam abituats à pensar. Li a pas de muralhas de separacion, pas de vaus per partejar, pas de montanhas per t’empachar lo camin. Mai que segur, passerai la limita sensa manco m’en avisar, e contunherai d’anar de l’avant, sensa saupre.
Per aquò entendi que Ectòr e lu autres messatgiers après d’eu, quora m’auràn rejonch encara un còup, repílhon pas plus la rota de la capitala ma pàrton davant à mi precedir, à fin que poasqui saupre per avança cen que m’aspèra.16 Una ànsia inacostumada despí quauque temps s’acende en ieu lo sera, e es pas plus lo regret dei gaugs abandonats, coma capitava ai promiers temps dau viatge; es pusleu l’impaciença de conóisser li tèrras desconoissudi que fau camin per li anar.
Remarqui – e fins aüra l’ai confidat en degun – remarqui coma d’un jorn à l’autre, à mesura qu’avanci vèrs l’improbabla tòca, dins lo ciel dardeja un lume inabitual coma m’a jamai semblat, pas meme dintre lu mieus pantais; e coma li plantas, lu monts, lu flumes que traversam, mi sèmblon fachs d’una essença diferenta de la noastra e l’ària remanda de presatges que non sabi dire.
Una esperança novèla m’estirasserà deman encara mai en avant, vèrs aqueli montanhas inexploradi que li ombras de la nuèch escóndon per lo moment. Encara un còup, leverai lo camp, dau temps que Domènegue dispareisserà à l’orizont de l’autre costat, per portar à la ciutat, aià luènh, luènh, lo mieu messatge inutile.
Un article de Reinat Toscano
NÒTAS
1 Es una aproximacion. En comptant, per simplificar, d’annadas de 365 jorns e un quart,
avèm l’operacion seguenta: (365,25 x 8,5) + 15 = 3119,625 jorns, alora que, en realitat, la formula
matematica que veirèm à la nòta 5 dona una durada de 3125 jorns.
2 Es vèr qu’un carcul de la distança dona 40 legas x 3125 jorns = 125000 legas. Se pilham coma basa
la lega quilometrica, es à dire 4 kms, aquò vòu dire que lo Prince a ja fach 500000 kms, de que
percórrer dotze còups e mièg lo torn de la Tèrra !… Cau doncas pilhar la chifra dins lo sieu costat
abstrach, pas à la letra.
3 Vèire lo tableu de la nòta 5.
4 Se pilham coma basa la lega quilometrica, es à dire 4 kms, aquò vòu dire que cada jorn lo Prince e la
sieu escòrta fan 160 kms e lu messatgiers 240.
5 Per saupre lo jorn dau retorn d’un messatgier au campament dau Prince, cau multiplicar lo numerò
dau sieu jorn de partença per 5. Aquò dona lo tableu seguent :
MESSATGIERS JORN DE PARTENÇA PROMIER RETORN
Alexandre 2 10
Bertomieu 3 15
Cais 4 20
Domènegue 5 25
Ectòr 6 30
Frederic 7 35
Gregòri 8 40
En tèrmes matematics, se notam j lo n° dau jorn de la promiera partença d’un messatgier, n lo
n° dau sieu anar-venir, J(j,n) lo jorn de la sieu arribada, foncion de j e de n, vèn : J(j,n) = j x 5n.
6 Si ve facilament sus lo tableu de la nòta 5 que l’intervalle de temps que dessepara doi arribadas de
messatgiers es de 5 jorns. En tèrmes matematics, aquel intervalle de temps i si pòu escriure 5n
(perqué avèm j ⇒j x 5n e j+1⇒ (j+1) x 5n ; doncas, [(j+1) x 5n ] – [j x 5n ] = [j x 5n ] + [1 x 5n ] – [j x 5n ] = 5n).
7 Se regarjam cen que si passa per un segond anar-venir, avèm :
MESSATGIERS PROMIER RETORN SEGOND RETORN
A 10 50
B 15 75
C 20 100
D 25 125
E 30 150
F 35 175
G 40 200
Esto còup, l’intervalle de temps es passat de 5 jorns à 25 jorns. Veèm finda sus aqueu tableu
que la durada de cada anar-venir es egala, per cada messatgier, à cinc còup la durada de l’anar-venir
precedent. En tèrmes matematics, la durada de l’anar-venir n es : (j x 5n ) – (j x 5n-1 ), que podèm finda
escriure 4j x 5n-1 , forma dont la rason 5 apareisse mai clarament.
8 Se pilham, per simplificar, de mes de 30 jorns, alora avèm : 30 jorns x 6 mes = 180 jorns. Sus lo
tableu de la nòta 7, podèm vèire que Frederic va partir lo 175en jorn per un tèrç anar-venir, e Gregòri
va partir lo 200en jorn. Sabèm doncas, en multiplicant per 5, que Frederic revendrà au jorn 875 e
Gregòri au jorn 1000, sigue un escart de 125 jorns, es à dire 4 mes.
9 Se pilham una annada de 365 jorns e un quart, avèm 365,25 x 4 = 1461 jorns. Se consideram lu
promiers doi messatgiers, avèm :
| A | 2 | 10 | 50 | 250 | 1250 | 6250 |
| B | 3 | 15 | 75 | 375 | 1875 | 9375 |
| Escart | 1 | 5 | 25 | 125 | 625 | 3125 |
Doncas, se lo narrator si situa en cap à quatre ans de viatge, vòu dire que siam entre la
despartença d’Alexandre (jorn 1250) e l’arribada de Bertomieu (jorn 1875).
10 30 jorns x 20 mes = 600 jorns. En realitat, l’escart es un pauc mai grand : lo tableu de la nòta 9 dona 625 jorns, es à dire vint mes e mièg (se comptam, per afinar un pauc lo carcul, que sus lu vint mes n’i
a un desenau qu’an 31 jorns).
11 365,25 jorns x 8,5 = 3104,625 jorns. La formula matematica permete de vèire que Domènegue
arriba exactament au 3125en : 5 25 125 625 3125.
12 Domènegue a doncas mes 3125 – 625 = 2500 jorns, es à dire esquasi sèt ans.
13 Lo meme Domènegue que s’en va anar encara un còup lo 3125en jorn s’en tornerà lo 3125 x 5 =
15625en jorn. La durada es doncas 15625 – 3125 = 12500 jorns, es à dire 34 ans à quauqua ren pròche.
(12500 : 365,25 = 34,22 ans, es à dire à gaire pròche 34 ans, 8 mes e 20 jorns).
14 Lo quint retorn d’Ectòr si farà au jorn 6 x 55 , es à dire au 3750en jorn. Per lo moment, n’en siam au
3125en ; caurà doncas encara asperar 3750 – 3125 = 625 jorns, es à dire quauqua ren coma 1 an, 8 mes
e mièg. Es lo carcul que n’avèm ja parlat à la nòta 10.
15 Lo sieu anar-venir seguent, lo quint, li pilheria exactament 18750 – 3750 = 15000 jorns, es à dire
esquasi 42 ans. Deu arribar d’aquí 1 an, 8 mes e mièg per lo quart còup, doncas arriberia per lo quint
còup d’aquí esquasi 44 ans. Tròup tardi, ben tròup tardi, se lu 34 ans e 8 mes de Domènegue son ja
tròup…
16 E aquò va crear un noveu problema matematic, dins l’autre sens… Ma sabèm pas se lu messatgiers
s’arresteràn à asperar lo Prince ò se revendràn au sieu rescòntre
