L’orinhal es una espècia de mamifèr, qu’abita als bòsques del nòrd del continent american e qualqu’unas zònas d’Euràsia, e es lo representant mai grand de la familha dels cèrvids . L’orinhal es perfièchament adaptat als abitats de las forèsts nordicas qu’abita, e aquò demòra demostrat amb son mòrre, qu’es mai grand que lo d’autres cèrvids, e ont a arriba un fòrça sang. L’aire serà calfat abans d’arribar als palmons.
I a pas gaire diferéncias entre e mascles e de femelhas, car ambedos genres an la meteissa mesura, en essent las unicas diferéncias que los mascles an una espècia de pendentin en son subrementon que las femèlas an pas, e que pòt variar plan demest los mascles. Las banas son generalament amplas e planas, mas i a de còps qu’o son pas e son mailèu coma las d’autres genres de cèrvids.
Los orinhals son d’animals erbivòrs gigants, e an de besonh manjar plan e los cal se noirir d’aumens 20 kg d’èrba de manièra jornalièra. Mercés a las siás grandas pautas pòdon se noirir tanben de las brancas mai nautas car la siá noiritura se basa en de fuèlhas, de pichonas brancas d’arbres e d’arboçes, e la rusca dels arbres, a mai d’un grand nombre de plantas aquaticas.
Una de las causas que mai aiman los arinhals son los nenufars, e per poder se noirir d’aquelas plantas aquaticas, dobtan pas de dintrar als rius e tanplan de bussejar se foguèsse necessari per poder i arribar. Per se noirir de l’èrba dels prats terrèstres fòrça còps los cal s’agenolhar, pr’amor de la granda nautor de lors pautas.
Son d’animals doncas gigantasses, que pòdon aver una nautor quand son adultes d’entre 2,40 e 3,10 mètres, malgrat que la nautor a la crotz se situa entre 140 e 190 cm, del temps que la siá nautor totala pòt arribar fins als 215 cm. La siá coa es pas gaire granda doncas pòt aver una mesura demest 5 e 12 cm. Lor pes pòt arribar fins a mai de 650 kg.
Pr’amor de lors estonatas banas, que pòdon arribar plan als 2,5 o 3 mètres de longor, foguèron caçats fòrça pendent sègles e per aquò la siá populacion es uèi mendre que pendent lo passat.
Abans èra possible de trapar de populacions d’orinhals euroasiatics tanben en de grandas forèsts de l’oèst e centre europèu, mas foguèt maselat pendent sègles e uèi lo jorn se encara i a de populacions que demòran en China o Mongolia es sonque pr’amor de divèrsas mesuras de proteccion governamentalas umanas. A mai d’aquò, uèi tanben pòdon èsser trapats en de païses coma Russia o Polonha mas atanben en Austria, Alemanha e la Republica Chèca.
Per contra, l’orinhal PPer contra, l’orinhal american sonque pòt èsser trapat en d’airals amb de bòsques plan prigonds ont i a tamben de lacs o de vals amb de rius, ja siá dins de zònas de montanha ja siá en de tèrras de cultiu, en tot èsser distribuits dempuèi las zònas de nòrd d’Alaska e Canadà fins al nòrd dels Estats Units.
A començament de sègle XIX l’orinhal american foguèt introdusit en Nòva Zelanda, car foguèron liberats 4 mascles e 6 femelhas, e n’i aguèt fins a l’an 1952. Aprés òm pensèt qu’avián patit tornarmai l’extincion mas en 2002 divèrsas pròvas d’ADN reculhidas en diferents luòcs podèren confirmar qu’encara i a d’orinhals ailà malgrat que degun poguèt pas los espepissar dempuèi aquela epòca. Aprés foguèron organizadas plusors expedicions per ne trapar un e foguèron situadas divèrsas camèras fixas en de luòcs on i aguèt d’evidéncias del passatge d’aqueles animals, mas s’es jamai pogut aténher cap imatge.
D’espècias desparièras
Pendent l’epòca antica se pensava que los orinhals americans e los auroasiatics èran de la meteissa espècia, mas mercés a un estudi realizat per Wilson e Reeder, per la Mammal Species of the World, l’an 2005, demorèt demostrat que son d’espècias desparièras.
Entre elas i a de diferéncias fòrça notablas, en la siá talha corporala , la color del pelatge o encara l’estructura de las siás banas. I a una ibridacion de las doas espècias qu’e foguèt documentada al nòrd de Mongolia e en la zòna centrala de Siberia.
Malgrat la granda persecucion que patiguèt aquel animal pendent sègles, e qu’entraïnèt lor extincion en fòrça luòcs, la populacion d’orinhals americans e euroasiatics poiriá èsser uèi d’aperaquí 2 milions d’especimèns.
Los orinhals demòran pendent la sason de mai calor solets o vivon en de pichons grops de familhas, del còp qu’a ivèrn , e après la sason del zèl, preferisson s’amassar en de pichonèls grops d’aperaquí 10 individús que migran de manièra temporala malgrat qu’aiman mai demorar dins un territòri fòrça localizat. Son pas d’animals territorials, e es rar agachar de luchas entre de mascles per defensar lors territòris. Per s’orientar usan plan lor odorat e la siá audida, car la siá vision es plan marrida.
Quand an lo zèl, entre los meses de setembre e octòbre, ambedos sèxes fan de crits nasals plan nauts e aprés s’amassar la femèlha aurà un pichon orinhal aprés 242 o 250 jorns.
Las femelhas joves auràn sonque un orinhal mas las qu’an mai edat pòdon n’aver fins a 2 o 3. Lor pes pòt variar entre los 11 e los 16 Kg e los joves orinhals pòdon ja caminar als 2 o 3 jorns. Se ne son mai d’un, lo primièr demorarà al costat de la maire pendent sonque una o doas setmanas pr’amor que quand se debanarà la naissença del segond la maire expulsarà lo primièr e aquela deurá far lo camin de la vida ja solet dempuèi aquela epòca.
Un article d’Andrés López*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aqueste article es tanben publicat dins Naturaleza Salvaje, un numeric de geografia e l’environament, que Sapiéncia n’a un acòrdi de cooperacion
