LO TÈXT CATALAN PUS ANCIAN
Fins ara lo tèxt en lenga catalana pus ancian confirmat per la lingüistica internacionala èran las conegudas Omilias d’Organhan (Homilíes d’Organyà en catalan), un document de la fin del sègle XII o començament del sègle XIII e que totes los catalans coneisson pr’amor de l’escòla. Totun, segon los cercaires mai importants d’aquesta lenga i auriá encara de tèxtes en catalan pus antics e entre aqueles lo Jurament de Radulf Oriol, que poiriá èsser situat de manièra cèrta entre los ans 1028 e 1047.
Lo jurament de Radulf Oriol, seriá, segon mai d’un expèrt un dels documents escrichs en catalan mai antics que seriá totalament desconegut, car a l’escòla catalana d’uèi encara ensenhan que lo tèxt mai ancian serián las Omilias d’Organhan. Lo Jurament seriá estat trapat fa temps a la comarca naturala de la Terreta, una region sitiada demest las comarcas catalanas pirenencas del Palhars Jusan e la Ribagòrça e seriá un jurament de fiseltat al Comte del Palhars Jusan, Ramon IV.
Segon d’expèrts coma Joan Anton Rabella, cap del departament d’Onomastica de l’Institut d’Estudis Catalans, maugrat que las nomenadas Omilias d’Organhan serián de la fin del sègle XII; encara i auriá entre 8 e 9 tèxtes escrichs en lenga catalana que serián plan mai antics.
Lo tèxt escrich mai ancian
Per ansin, Lo Jurament de Radulf Oriol seriá lo mai antic d’aqueles e seriá un jurament que se passèt entre Orrit (Palhars Jusan) e Areny de Noguera (Ribagòrça) , dos vilatges sonque desseparats per 10 quilomètres per part del senhor feudal Radulf Oriol e son comte sobeiran.
E per cambiar aquela vision que fòrça catalans an sul document mai antic escrich en lenga catalana, l’Institut d’Estudis Catalans organizèt fa gaire una exposicion itineranta qu’aviá lo nom d’Els orígens del català: jo fideles vos seré que recontèt cossí nasquèt la lenga catalana, quand e perqué. Alavetz, cal se demanar se la majoritat de catalans coneisson plan se las Omilias d’Organhan son pas lo tèxt pus antic escrich en catalan o perqué se debana aquò. De cercaires coma Rabella confirmèron qu’aquò se passa pr’amor que cal far mai difusion de tèxtes coma lo Jurament de Radulf Oriol.
Mas qu’encara i a d’autres documents mai antics encara, que son brica longs que descrivon cossí se desvolopava la societat feudala de l’epòca. E qu’encara fòrça mai ne son perduts. “Lo Liber judicorum foguèt descobèrt pr’amor qu’amb el faguèron d’autres documents, çò confirmèt Rabella. Que las Omilias d’Organhan sián consideradas lo tèxt mai antic es sonque una question d’astre: son la revirada d’unas Omilias occitanas e sonque pr’aquò es un document tras qu’excepcional, car es un dels primièrs cases de traduccion entre lengas romanicas”.
Cossí, siá, Rabella confirmèt que lo cercaire que descobriguèt lo Jurament de Radulf Oriol, Joaquim Miret Sans (un fach que se passèt entre 1904 e 1908) descobriguèt encara d’autres tèxtes escriches en catalan que son considerats lingüisticament a nivèl internacional tant o mai importants que las Omilias d’Organhan e aquò es un fach que se sap pas gaire.
Lo document en catalan mai ancian seriá un pergamin pichonèl que parla del jurament d’una persona a una autra pr’amor que foguèt escrich en una societat feudala fòrça reglamentada e que ne daissèt fòrça documents. Per aquesta causa, de cercaires coma Rabella consideran qu’encara poirián èsser trobats de documents encara mai ancians que lo Jurament de Radulf Oriol.” Lo catalan se formèt, çò apondèt Rabella, coma d’autras lengas romanicas, pendent la fin del sègle VII e començament del sègle VIII. Mas i a pas documentacion escricha fins lo sègle IX o XII. Los primièrs tèxtes escriches son d’aquela epòca. E la causa n’es que l’usatge del latin començava d’èsser marrida als centres culturals e religioses amassa amb de paraulas feudalas nòvas e qu’entraïnaràn que dempuèi lo sègle XI ja trobam de tèxtes escriches en catalan e que lèu serián majoritaris”.
Tot aquò dins l’encastre actual de la lingüistica que cambièt fa temps sa tòca a l’ora de parlar de lengas anticas: Abans se voliá confirmar quala lenga romanica èra la pus anciana e totes los estats e encara nacions europèas occidentalas volián ganhar aquela corsa. Mas uèi, tot aquò ja es sonque un remembre pr’amor que çò de mai segur es que se debanèt la naissença de totas a l’ora. E d’aquò ne son pròvas escrichas los diferents documents d’aquela epòca escriches en catalan, occitan o francés o castelhan.
La Redaccion
