LO PTEROSAURE PUS GRAND DE LA PENINSULA IBERICA
Es estada classada una nòva espècia de pterosaure que demorèt a la peninsula iberica fa mai de 125 milions d’annadas. Foguèt una espècia marina que fasiá mai de 4 mètres d’envergadora amb las alas obèrtas. Per ansin, es l’espècia de pterosaure mai granda jamai descobèrta d’aquela region. Sapiéncia ne parlèt amb Borja Holgado, de l’Institut Catalan de Paleontologia Miquel Crusafont, que dirigiguèt l’estudi principal per lo classar. Las caracteristicas d’aquel fossil son estonantas.
Lo pterosaure es estat nomentat coma Iberodactylus andreui pr’amor que demorèt a la peninsula iberica e foguèt descobèrt per Javier Andreu. La sieuna tròba se produsiguèt en Obon, un vilatge situat a 100 quilomètres al nòrd de la província aragonesa de Teròl qu’alavetz èra jos d’aigas prigondas de la Mar de Tetis. Amb Iberodactylus ja son tres espècias de pterosaure descobèrtas los darrièrs ans a la peninsula iberica.
Una de las caracteristicas pus susprenentas d’Iberodactylus es la sieuna cresta craniana. Per rapòrt a d’autras espècias de pterosaure de l’epòca, los cercaires poguèren deduire sa foncion. “Es plan malaisit dire quala foncion aviá, çò diguèt a Sapiéncia Borja Holgado, cercaire de l’Institut Catalan de Paleontologia Miquel Crusafont (ICP). Sabèm que l’espècia pus pròcha a Iberodactylus, Hamipterus tianshanensis, una espècia de pterosaure trapada al nòrd-oèst de China, mostrèt de diferéncias entre los centenats d’especimèns trobats. Son de diferéncias que poirián aver coma causa lo dimorfisme sexual”.
“Aital se pòt pensar que los mascles avián una cresta pus granda per ne far exhibicion davant las femnas coma fan uèi fòrça espècias d’aus, contunhèt Holgado. O encara los cèrvis amb lors banas. Atanben se pòt arribar pensar (çò es una ipotèsi que se’n parla dempuèi d’annadas) que la cresta entraïnava un vòl mai aerodinamic e benlèu pus d’establitat. Totun, aqueles estudis son brica convencents e aquò es pas encara estat demostrat”.
Lo fossil trapat d’Iberodactylus es uèi a l’Universitat de Saragossa. Es un pterosaure que manjava de peisses e que lors alas fasián fins a 4 mètres d’envergadura. Lo troç de morre trobat mostrèt una cresta ossósa e aquò donèt pro d’informacion als cercaires per veire qu’èra una espècia de pterosaure nòva, plan malaisida de trobar.
Una descobèrta tras qu’excepcionala
Per la paleontologia europèa la trobalha es tras que singulara. Segon los cercaires es plan malaisit de trobar de fossils de pterosaure e encara mai una nòva espècia. “Es tras que malaisit, çò confirmèt Holgado a la nòstra revista. Iberodactylus es la tresena espècia de pterosaure jamai trapat a la peninsula iberica. Uèi son estats descrichas pus de 30 espècias de dinosaures en aquela region e solament 80% de las descobèrtas d’espècias de pterosaure son estadas trapadas sonque en 6 depaus mondials. E cal dire atanben que los òsses de dinosaure èran fòrça massius e grands. Los òsses de pterosaure, totun, son voids per far lo vòl pus leugièr. E doncas son pus fragils e ne trobar es una descobèrta scientifica excepcionala”.
L’olotipe d’Iberodactylus, çò es lo fossil qu’ajudèt descriure la nòva espècia d’aquel pterosaure es ara al Musèu de Sciéncias Naturalas de l’universitat saragossana. Totun, l’estudi publicat a Scientific Reports e qu’a coma cap Borja Holgado (que tanben es cercaire del Musèu Nacional de Rio de Janeiro) foguèt realizat per una còla internacionala qu’amassèt de cercaires de l’ICP e las universitats d’Espirito Santo e València, a mai de la de Saragossa.
Foguèt la tròba que qualqu’unas dents d’aquel pterosaure çò qu’ajudèt classar la sieuna dièta. Lo premaxilar aviá divèrsas dents conicas que confirmavan qu’Iberodactylus manjava de peisses. Aquò tanben fasiá d’aquela espècia un pterosaure singular pr’amor que n’i aviá d’autres encara que manjavan de vertebrats terrèstres o d’insèctes. Las sieunas mesures tanben foguèron descrichas coma estonantas.
“A l’epòca i aviá tanben d’autres pterosaures qu’avián de mesuras pus grandas encara. L’espècia Hamipterus èra un pauc mai pichona. Tanben n’i aviá de mai pichonas encara. Solament 20 milions d’annadas apuèi, çò confirmèt Holgado, ja i aviá de pterosaures que fasián pus de 8 mètres d’envergadura, coma l’anhangerid Tropeognathus, del nòrd-èst de Brasil. Iberodactylus foguèt una espècia marina pr’amor que fa 125 milions d’ans Euròpa tota èran d’illas mai o mens grandas e d’archipèls mendres situats a l’extrem de la Mar de Tetis”.
Iberodactylus, la nòva espècia de pterosaure descobèrta foguèt pas cap dinosaure volador pr’amor que los pterosaures, maugrat èsser contemporanèus dels dinosaures o èran pas. Foguèron un tipe de reptil que nasquèt fa 228 milions d’annadas, pendent l’epòca coneguda coma Triassic, e que contrarotlèron los cèls del Mesozoic pendent pus de 160 milions d’ans. Lor extincion se debanèt fa 66 milions d’annadas, pendent la Cretacèu, quora atanben los dinosaures s’escantiguèron. A tota la planeta son estadas trapadas pus de 100 espècias e la mai granda, Quetzalcoatlus, fasiá fins a 11 mètres amb las alas dubèrtas.
Una familha nòva de pterosaures
La tròba, estudi e classament d’Iberodactylus atanplan es importanta per la paleontologia mondiala pr’amor que permetèt considerar qu’aquel pterosaure, amb Hamipterus tanshanensis formava part de la quita familha, una familha nòva de pterosaures ara nomentada hamipterids, qu’includís tanben d’autras grandas espècias de pterosaure coma Ananghera piscitor e Tropeognathus mesembrinus. Lor origina seriá situada uèi a Eurasia.
“Iberodactylus aperten pas als anhanguerids coma Annahanguera i Tropeognathus. Iberodactylus, çò confirmèt Holgado a Sapiéncia, amb Hamipterus, formèt part d’una nòva familha nomentada d’Hamipteridae. Los Hamipteridae e los Anhangueridae son dins la quita familha de pterosaures nomentada Anhangueria. La tròba d’Iberodactylus es tras qu’importanta pr’amor qu’ajudèt classar la posicion filogenetica de totes aqueles linhatges e trobar l’origina geografica de totes los Anhangueria, Eurasia”.
De contemporanèus dels dinosaures
Los pterosaures que lor nom a coma origina la paraula grèga pterosaurios (lausèrt que vòla) foguèron los primièrs vertebrats coneguts que volèron. Las primièras espècias de fa 228 milions d’annadas avián de dents e longas coas. Son d’espècias pauc conegudas coma Peteinosaurus, Dimorphodon o Campylognathus e encara Rhamphorhincus. Divèrsas d’aquelas espècias avián de fibras ( coma pèls) sus lo còrs e la majoritat avián de mesuras pichonas.
Amb l’evolucion la majoritat perdèron la coa e dents e venguèron pus grands coma Pteranodon o Ornithocheirus o encara d’espècias pus grandas coma Quetzalcoatlus o Hatzegopteryx. Uèi lo jorn, totun, lo classament tradicional dels pterosaures dins los òrdres de Rhamphorhyncoidea o de pterosaures primitius e Pterodactyloydea o de pterosaures pus evolucionats s’utiliza pas pus. Mas contunhan d’èsser de fossils plan malaisits de trobar.
Un article de Christian Andreu
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
