Lo cambiament climatic que comença de provocar tanben de pregonds cambiaments en la flora de la planeta. De recents estudis que demòstran qu’un certan tipe de plantas comencen de’s difusar mei e mei pr’amor de las màgers temperaturas actuaus. E la tendéncia qu’ei qu’acabaràn entà envadir tot lo bòsc que i a en de país com Panamà, Peró, Bolivia, Guaiana, Brasiu, Austràlia, Nigèria, Ghana, China o enqüèra Índia.
Lo resultat d’aqueths estudis qu’ei que las lianas se pòden espandir hòrt mei d’un 30% dens daubuns lòcs de la planeta pr’amor deu cambiament climatic. Çò qu’entraina tanben pensar qu’ei pas dilhèu un fenomèm positiu, pr’amor que la liana ei ua planta que monta mei e mai a l’entorn de l’arbo dinc ad ac tuar, pr’amor que son plantas parasitas. E dilhèu lo bòsc ne poirà pas suportar ua espandida màger de las lianas a la planeta.
Los estudis qu’estón realizats en divèrs país africans e americans mes tanben asiatics, dab bòsc tropicau. Tots aqueths estudis qu’an ua causa comuna : tots confirman l’espandida d’aqueth tipe de plantas çò que poiré entrainar tanben problèmas grèus entà la santat deus arbos tropicaus. Pr’amor que las lianas montan e montan dab la sola tòca d’arribar a la lutz. Mes après l’arbo que’s pòt morir pr’amor de las lianas.
Ua tendéncia generau
Dejà i a chifras que confirman aquera tendéncia : las lianas que son crescudas mei d’un 29% en dètz annadas en Panamà, i a dinc a un 90% deus arbos deu bòsc de Nouragues, en Guaiana, que las pateishen e que’s pòt afirmar de faiçon scientifica que creishen dinc a un 60% mei rapide que los medishs arbos. Mes enqüèra pr’amor de temperaturas mei hautas.
Segon los cercaires aquò qu’arriba pr’amor que la liana ei ua planta que’s pòt mélher adaptar que los arbos a longs periòdes de sequèra. E, quan la temperatura ei mei hauta, que’s difusan de mei en mei. Que son hòrt mei eficaç pontuaument entà arribar dinc a la lutz deu Solei e quan son enqüèra près deu sòu, que son tanben hòrt mei abilas entà d’aver aiga deu sòu.
Atau, lo monde de las lianas qu’ei plan abil entà subervíver en de condicions mei caudas mes tanben mei secas. E aqueth tipe de condicions que son las que començan de viéner mei e mai comunas uei. Ne vau pas díser que son un tipe de plantas que, quan i a desforestacion, extraccions minèras, isolament o enqüèra oratge o incendis, que son las prumèras que tornan a s’espandir e hòrt mei lèu que los medishs arbos o autes tipes de plantas.
Mes açò n’ei pas positiu entà la santat deu bòsc. La liana arrèsta tostemps la creishença deus arbos e reduseish la soa reproduccion e tanben provòcan ua creishença de la mortalitat deus arbos. En solament dètz annadas un bòsc plen de lianas que pòt viéner 2 mètres mei baish qu’un bòsc que pateish pas lianas. E un arbo entornejat de lianas qu’a dinc a un 45% de brancas mes cuèrtas e solament pòt shucar un 20% mensh de dioxide de carbòni.
La majoritat deus cercaires que realizèn aqueths estudis confirmèn que’us cau tuar si volem sauvar lo bòsc. E que cau o har dejà se volem ajudar la sèuva. Tuar las lianas qu’entornejan 5 arbos deu bòsc a un prètz d’un euro. Aquò vòu díser que’s pòt har e qu’ac har qu’ajudarà a sauvar hèra autas espècias vegetaus.
Atau, se podem sauvar lo bòsc de la planeta de las lianas la santat vegetau deu monde creisherà, la sèuva tornarà a s’espandir e los arbos que shucaràn mei de CO₂. E la biodiversitat tanben se moltiplicarà. Qu’ei çò qu’entraina la mort d’ua planta entà sauvar tot lo bòsc.
La Redaccion
