L’an 1930 a Espanha regnava Alfons XIIIN e governava la dictatura de Miguel Primo de Rivera. Divèrses partits politics de tendéncias progressistas e partits nacionalistas catalans e bascos s’amassèron a la vila basca de Donostia amb la tòca de planificar la creacion d’un nòu regim politic republican e progressista. Entre las promesas del document, èra definida una sòrta de Republica federala amb la reconeissença del drech a l’autodeterminacion de las desparièras nacions.
A Catalonha aquel pacte originèt una sensacion d’esper d’aténher d’institucions pròprias e poder politic per governar lo país. Après lo fracassat assag de la Primièra Republica federala espanhòla l’an 1873 e l’anullacion de la Mancomunitat de Catalonha (un pròpri organisme de gestion administrativa), la societat catalana i vesiá una granda oportunitat.
Fin finala, pas gaire meses après tombèt la dictatura, e lo jorn 14 d’Abril de 1931 la monarquia borbonica finissiá, après lo resultat d’eleccions a comunas de dos jorns abans, quand las fòrças progressistas ganhèron a las principalas vilas. Foguèt proclamada la Segonda Republica Espanhòla a Madrid, e la Republica Catalana dins d’una “Federacion Iberica” a Barcelona.
Un marrit començament
E dempuèi lo començament, las promesas republicanas comencèron a desaparéisser. A Madrid foguèt pas acceptada la proclamacion de la Republica Catalana e una delegacion arribèt a Barcelona per convéncer lo president Francesc Macià de retrocedir “temporàriament” en las reivindicacions catalanas.
Una Republica Catalana de solament tres jorns. Lo jorn 17 foguèt substituida per la resurreccion de la Generalitat de Catalonha, una institucion abolida l’an 1716 après la pèrda de la sobeiranetat nacionala catalana. Los poders d’aquela nòva Generalitat èran fòrça desparièrs als existents abans de 1716, e un Estatut marcariá los domenis que geririán e legiferarián las institucions catalanas.
Una de las primièras tòcas de la nòva Republica Espanhòla èra la creacion d’una nòva Constitucion. Aquela provoquèt tanben una lista de promesas desaparegudas. La lenga castelhana veniá obligatòria: la possibilitat d’una oficialitat unica o almens preferenta del catalan èra impossibla. La Republica Espanhòla èra unitària: la possibilitat d’una Republica Catalana, autonòma o federada, desapareissiá tanben. E fin finala lo govèrn espanhòl manteniá fòrça competéncias. E lo drech a l’autodeterminacion veniá una utopia.
Un exemple fòrça evident es que lo projècte d’Estatut d’Autonomia de Catalonha èra compausat per mai de cinquanta articles e fin finala lo Parlament espanhòl republican aprovèt solament setze. La reduccion foguèt considerabla.
Dempuèi Catalonha es totjorn estat idealizat lo periòde republican. Naturalament, se comparam amb l’anteriora dictatura de Primo de Rivera, e la posteriora dictatura de Francisco Franco, los tempses de la Republica foguèron melhors. Mas trobam tanben en aquel periòde de tendéncias centralistas qu’empedissián los sòns de la societat catalana.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm
