Ara fa 100 ans lo mond èra enfonsat en un procés de cambi radical que laissariá enrè lo sègle XIX. Pas solament per la primièra guèrra mondiala mas tanben per la capitada de mai d’una revolucion que foguèt l’inici del sègle XX. E mai, i aguèt un procés de naissença de divèrses estat nòus en l’Euròpa del nòrd e de l’èst que cambiarián la mapa de l’ancian continent. Finlàndia, una nacion millenària, poguèt, fin finala, se declarar independenta en forma d’estat sobiran. La libertat èra arribada.
E òc. Lo 6 de decembre de 1917 Finlàndia poguèt se declarar estat independent. Aviá pas, totun, nascut una nacion, pr’amor que las sieunas caracteristicas culturalas singularas ja èran evidentas dempuèi fasiá sègles. Solament capitèt en aver un estat. La nacion finlandesa fasiá sègles qu’existissiá. Aital o pròva l’istòria. E aquò es un fach sovent desbrembat e que pòt ben èsser aplicat en mai d’una nacion dels temps actuals.
Mas aquò foguèt la forma causida pels finlandeses aquel 6 de decembre de 1917 après una votacion del Parlament sobiran. Èra la responsa de la nacion finlandesa a la proclamacion de l’Union Sovietica après la revolucion bolchevica d’octubre d’aquel meteis an. Los finlandeses considerèron que çò que lor amassava amb l’Empèri rus a travèrs del monarca rus, qu’èra tanben lo Grand Duc de Finlàndia, èra un contracte finit. E decidiguèron se declarar independents.
Maugrat aquò, foguèt un camin pas plan. Sens mai de basa legala per la union de Finlàndia e Russia – dempuèi 1809 – caliá quitar lo país de la guèrra, negociar amb los russes, ensajar d’aver se caliá ajuda militara alemanda e ensajar d’arrestar çò que podiá finir en una guèrra civila. E capitèron pas en tot.
Lo drech a l’autodeterminacion
Après la declaracion bolchevica, lo 2 de novembre de 1917 del Drech Universal de totes lo Pòbles de Russia a l’Autodeterminacion, plusors païses declarèron l’independéncia: Finlàndia, Estònia, Letònia e Lituània. Aquel meteis mes, lo parlament finlandés declarèt qu’èra lo solet qu’aviá autoritat estatala en tèrra finlandesa. Caliá, puèi, causir qual tipe de govèrn s’adaptariá melhor: monarquia o republica.
Los bolchevics acceptèron lèu l’independéncia de Finlàndia. Caliá signar la patz de Brest-Litovsk amb Alemanha e èra clar que i auriá pèrda de territòri per arribar a la patz. Finlàndia saupèt negociar plan e abans d’un mes ja èra estada reconeguda coma país sobiran per l’URRS, l’estat francés, Suècia, e l’Empèri Alemand. Abans de finir genièr de 1918 ja èra reconeguda per uech païses mai, e entre aqueles l’Empèri Otoman e l’estat espanhòl. Mas l’orror de la guèrra encara auriá d’arribar en forma de guèra civila. Una guèrra que demorariá coma un fach grèu psicologic entre los finlandeses fins las annadas 70 del sègle XX.
Una guèrra civila rapida mas brutala
La guèrra civila finlandesa demorèt solament qualques meses – entre lo 27 de genièr e lo 15 de mai de 1918 – e foguèt scenari de la guèrra mondiala amb l’intervencion pichona mas decisiva d’alemands e suedeses, qu’ajudavan lo Partit dels Blancs e los soldats russes, qu’ajudavan lo Partit dels Roges. Après la proclamacion d’independéncia, los socialistas volguèron crear un estat modèrn e que foguèt pas acceptat per la pagesia e las classas mejanas e mai nautas. Lèu lo territòri se devessiguèt en dos. Una pichona partida del país, la mai situada al sud e mai urbana, foguèt declarada rebèl e Helsinki ne foguèt la capitala.
Lo centre de nòrd del país, amb Vaasa coma capluòc, aguèt l’ajuda de la cavalariá suedesa e l’infantariá alemanda, que volián arrestar l’expansion de la revolucion russa dins lors païses.
Lo nomentat partit blanc recebèt l’ajuda d’Alemanha, qu’aviá entraïnat un batalhon de finlandeses coma jägers dins l’armada alemanda pendent la guèrra. E maugrat la preséncia de plusors milièrs de soldats russes dins l’armada roja finlandesa, la guèrra foguèt lèu decidida. Helsinki tombèt après un sètge rapid e una granda e determinanta batalha.
La guèrra civila finlandesa que i aguèt aprés la declaracion d’independéncia – cap partit neguèt lo drech d’èsser una nacion sobirana a Finlàndia mas la forma de govèrn – foguèt una granda catastrofa per lo nòu estat finlandés. Moriguèron mai de 36.000 personas, -çò es 1,2% d’una populacion de mai de 3,2 milions d’abitants. E la majoritat de mòrts se debanèron pas dins los camps de batalha mas dins de camps de presonièrs e per d’execucions massivas. Los ganhaires volguèron aplicar venjança e milièrs de finlandeses perdèron la vida per fam – solament pendent l’estiu de 1918 moriguèron mai de 10.000 personas de malnutricion o malautiá -.
L’an 1920 foguèron perdonats mai de 40.000 finlandeses après la retirada de l’armada alemanda de territòri finlandés e la proclamacion republicana – un còp foguèt clar que lo prince alemand Friedrich Karl seriá pas causit coma rei-. Lo govèrn finlandés paguèt de reparacions de guèrra a 11.600 presonièrs encara en l’an 1973 !
La guèrra civila foguèt, a diferéncia de la proclamacion d’independéncia finlandesa, causa de division grèu dins aquela nacion. Un fach interessant que calriá totjorn rebrembar pr’amor que lo camin a d’èsser o auriá d’èsser totjorn pacífic. Mas en aquela epòca lo pacifisme èra pas una causa general. Podèm dire encara uèi lo meteis ?
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
