Se volguéssem parlar d’un peis legendàri benlèu totes diriam qu’es la làmia, verdun o peis-can. Uèi i a mai de 600 espècias conegudas – fòrça d’aquestas son estadas descobèrtas dempuèi l’an 2000 – mas se pensa qu’encara n’i poiriá aver fins a 1.500 espècias mai als oceans de la planeta.
Las làmias son de peisses amb d’esqueleta cartilaginosa e son estats totjorn considerats coma de predators, malgrat que i a d’espècias que se noirisson sonque del fitoplancton marin (la làmia balena) e d’autras encara que son sonque carronhairas, Val pas dire que lor forma e mesuras tanben son plan desparièras pr’amor que i a d’espècias plan pichonas – la majoritat son mendres que l’òme e doncas son pas cap dangièr per aquel – coma la làmia pigmèa, que fa sonque 22 cm de longor e d’autras gigantas, coma la làmia blanca o encara màger la làmia balena, que pòt arribar a far mai de 22 mètres de longor.
Cossí que siá, e dempuèi l’arribada dels primièrs libres (de romans) apareguts pendent la decada de 1960 e que puèi serián transformadas en de filmes coneguts per totes a la planeta dont “Làmia” (1975), son considerats coma un dels predators pus òrres que i pòt aver a la planeta blava, al costat d’autres grands predators coma lo leon, lo tigre o lo leopard.
Totun, la vertat es que son d’animals que son mai victimas de l’òme que non de predators òrres – las estadisticas demòstran que sonque i a aperaquí 60 atacas de verdons a l’òme de biais annadièr e que d’aquelas sonque un 10% son mortalas. En mai d’aquò, la pesca industriala actuala provòca mai de 100 milions d’especimèns aucits per l’òme uèi. E aquò provocarà, fin finala, l’extincion de la majoritat d’espècias de làmias al mond.
Çò qu’entraïna un futur marin environamental òrre, pr’amor que la majoritat d’espècias de làmia son los superpredators que i a en çò de pus naut de l’escala de la noiridura marina. E totes (e pas sonque los cercaires) coneissèm uèi çò qu’aquò pòt entraïnar, car ja coneissèm plan çò que se debana quand arriba la fin d’un grand predator dins un environament; tot l’environament s’esfondra.
Per demostrar fins a quin ponch la làmia es la terror marina actuala pus òrra que i pòt aver per l’òme, sonque cal rebrembar lo sieu nòm en francés, requin, qu’es una evolucion lingüistica de la paraula requiem: aquò vòl dire que trapar un verdon a la mar entraïna la mòrt segura de l’òme, malgrat que, la majoritat dels còps aquò es pas aital car sonque i a una dotzena d’espècias vertadièrament dangierosas. D’efièch, un estudi recent demostrava que, malgrat que sonque i a aperaquí 60 atacas de peis-can a l’òme a tota la planeta de biais annadièr, los mòrts per atacas de cans (lo melhor amic de l’òme) arriban a mai de 300, çò que balha una idèia de cossí es fausa aquela legenda.
Un dels traches mai singulars de las làmias – que preferisson mai que mai demorar en d’aigas tropicalas coma las australians – es que pòdon jamai s’arrestar, pr’amor del tipe de respiracion qu’an. Se aquò arribèsse – e cal pas menar la làmia en defòra de l’aiga – lo verdun moririá escanat. Per contra, los cartilatges que forman la sieuna esqueleta son plan mai leugièrs que los òsses e aquò pòt entraïnar de grandas velocitats a l’ora de caçar en çò de las làmias.
La majoritat de làmias demòra en l’aiga salada ont nasquèron fa mai de 420 milions d’ans. Pòdon pas demorar – e aquò sonque se debana en qualcunas espècias d’aiga dolça – en d’aiga dolça pr’amor que retenon l’orina amb una nauta quantitat d’uretra pr’amor de la sal. Las paucas espècias que dintran en de flumes e dèltas s’i adaptèron fa milions d’ans e pòdon subrevire pr’amor que lençan l’uretra plan mai sovent a l’exterior.
Una anatomia singulara
Las dents de las làmias son pas ligadas a la maissa e pòdon èsser remplaçadas sovent aprés una ataca. D’efièch, qualcunas làmias carnivòras pòdon arribar a pérdre fins a 30.000 dents al long de la sieuna vida. Las dents naisson endarrièr de la dent principala e se desplaçan dins la boca vèrs la part pus exteriora ont i arriban pr’amor que la làmia blanca a fins a 5 rengadas de dents al còp e fòrça d’autras fins a 10.
Quora parlam de làmias cal dire que pòdon podèm parlar d’un sens fin d’espècias dont la làmia comuna, lo verdon limon, la làmia de puntas negras, la làmia balena, la làmia buòu, la làmia noiriça, la làmia pelegrina, la làmia trigre o, fin finala, la granda làmia blanca.
La làmia es un peis qu’a d’organs electroreceptors. Son tanben coneguts coma d’ampòlas de Lorenzini. Ne pòdon aver entre qualcunes centenars e divèrses milièrs. Son usats per trapar lo camp electromagnetic que produtz tot èsser viu . Son los animals qu’an la sensibilitat electrica la pus granda de tot lo reialme animal.
Tanben i a d’espècias (cal mai estudiar las espècias de làmia pr’amor que i a fòrça fauta d’informacion) que se reproduïsson de biais ovipar, çò es dire que podon d’uòus, viviparas, çò es que lo pichon nais entièr de la maire, o ovivipars, quand los uòs se trincan dins la maire e los pichons tanben naisson entièrs aprés.
Fòrça espècias son carnivòreas mas la majoritat dels còps se noirissson sonque de calamars o de peissum e tartugas. Lor dièta doncas es plan diversa, car i a d’espècias que manjan de fòcas e d’autras de crustacèus o encara de plancton.
Las làmias an tot lo cors plan adaptat a l’aiga. Lor cors es plan aerodinamic. La majoritat d’espècias son pas sexualament maduras fins als 6 ans e an un espèr de vida d’aperaquí 80 ans. Totun, uèi lo jorn e pr’amor de la pesca industriala, la majoritat d’individús arriban pas jamai a la mitat d’aquela chifra.
La nhacada mejana de la majoritat d’espècias de verdun es de 3.000 Kg/cm2 (çò es 3 tònas) e aquò vòl dire qu’es fins a 300 còps pus nauta que la de l’èsser uman. Totun, e cossí avèm ja dich, sonque una dotzena d’espècias son plan dangierosas e la majoritat atacan jamai l’òme.
Una diferéncia importanta entre las làmias e autras espècias de peissum es que la reproduccion dels verduns sonque arriba quand lo mascle introduís lo sieu sèxe dins la feme per i daissar los espermatozoïdes. Totas las autras espècias de peissum los lençan a l’aiga per fertilizar los uòus de la femèla.
La sieuna velocitat pòt èsser tanben plan desparièra segon l’espècia. Qualcunas an una velocitat mejana que pòt arribar a sonque 8 km/h del còp que d’autras pòdon plan caçar a mai de 18 km/h. Totun, e se cal, pr’amor d’una menaça granda, pòdon arribar a mai de 70 km/h, çò que, en l’element marin, es una velocitat animala estonanta.
Un futur brica segur
La làmia es uèi plan caçada pr’amor de la sieuna aleta principala, ingredient basic de la sopa d’aleta de làmia asiatica. Son pescadas per milions e aprés quitar l’aleta la majoritat dels còps la làmia es tornada a lençar al mar mòrta. I a de chifras seguras que parlan d’entre 38 e 100 milions de peisses-can pescats de biais annadièr a la planeta.
La majoritat dels còps aquò arriba pr’amor d’un accident, car los pescadors, la majoritat dels còps, sonque vòlon pescar de peissum e pas de làmias. Aprés es tròp tard. La pesca industriala intensa actuala pòt provocar lèu l’extincion de fòrça espècias de peissum e marinas, qu’an pas lo temps per tornar a se reproduïre e aital subreviure coma espècia. E la làmia es una d’aquelas. Sonque a l’Union Europèa son pescadas mai de 800.000 tònas cada an dempuèi 2008.
Los païses que pescan de làmias son Indonèsia, Índia, l’estat espanhòl, Argentina, Taiwan, Estats Units, Mèxic e Malàisia. Lo fetge de la làmia tanben es plan comercializat per l’indústria farmaceutica amb de fins estètics, car a una amassada de vitamina A plan importanta.
En cèrtas mars tropicalas – lo Gòlf de Mèxic- las làmias patiguèron una extincion del 99% en sonque 20 ans. Justament ara que comença a aver un cèrt torisme marin que vòl cambiar l’imatge de la làmia, gaireben n’i a pas pus.
Cal remembrar que las primièras làmias naissèron ara fa mai de 450 milions d’ans. Al sieu costat los dinosaures son de mainatges. Patiguèron l’extincion aprés lo Permian, lo Jurassic e lo Triassic. Mas encara son aicí a la mar australiana e de tota la planeta.
Se i aguèsse lo drech de subrevivéncia pr’amor de com anciana es una espècia i auriá pas d’òmes a la planeta. E benlèu tanpauc la majoritat de mamifèrs. Sonque qualcunes tipes de reptils. Mas de segur que i auriá de làmias. E doncas a pas lo verdun (pla pacific) lo drech de viure a la mar coma totas las autras espècias ? O es que la planeta aperten als umans e sonque als umans e ne pòdon far tot çò que vòlon ? Cadascun de nosautres a la decision finala a aquesta qüestion.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Fotografia principala : Elias Levy
