Malgrat que i pòt aver d’autras espècias de sèrp que pòdon èsser consideradas plan mai dangierosas pr’amor de lor poison, lo taipan del desèrt australian (Oxyuranus micrelepidotus), tanben conegut amb lo nòm de taipan de l’interior – per rapòrt al taipan de la còsta o taipan comun – o taipan occidental, es la sèrp, d’efièch, amb lo posion lo pus dangierós de tota la planeta.
Lo taipan del desèrt es una espècia endemica dels airals desèrts e semidesèrts del centre e èst australians. Fins a l’arribada dels colons blancs foguèt plan coneguda entre los aborigèns australians amb lo nòm de dadarabilla. Totun, coma espècia, foguèt pas descobèrta (e classificada) per la sciéncia modèrna fins a l’an 1879, malgrat qu’aprés foguèt considerat que patiguèt l’extincion.
Lo primièr còp que foguèt descricha per un cercaire èra l’an 1879. Puèi, encara en l’an 1882, poguèt èsser capturat un autre especimèn. I a pas pus cap notícia sus lo taipan del desèrt pendent gaireben un sègle mai, fins a l’an 1972, quora los cercaires trobèron divèrses individús vius. Dempuèi alara divèrses estudis etologics confirmèron qu’es la sèrp amb lo posion lo pus perilhós del mond car una sola nhacada poiriá aucir 125 òmes. E es una sèrp que nhaca mai d’un còp (la mejana son tres còps mas tanben pòt arribar a 8 còps).
Se es pas considerada coma la sèrp la pus dangieròsa del mond es pr’amor del sieu abitat, car demòra en de zònas luenhas de nòstra espècia e doncas, las mòrts per nhacada d’un taipan del desèrt foguèron pas nombrosas pendent lo sègle XX.
Lo poison del taipan del desèrt – e tanben del sieu cosin lo taipan comun – es plan toxic. Un fach plan estranh pr’amor que la majoritat de predas del taipan del desèrt son de rats o de mirgas. E una nhacada d’aquela sèrp australiana pòt aucir plan mai de 250.000 mirgas.
En mai d’aquò, es una sèrp considerada plan rapida. Amb una nhacada de taipan del desèrt un òme adult pòt morir en mens de 45 minutas. La bona notícia es que i a un antídot a aquel poison dempuèi l’an 1955. La marrida notícia es que, sovent, lo dangièr màger es arribar a temps a l’ospital, pr’amor que las sieunas víctimes pòdon èsser sovent, a mai de 900 o 1000 Km d’un hospital.
E pr’amor que l’òme pòt patir mai d’una nhacada, lo poison es plan dangierós per nòstra espècia – e val pas o dire per una mirgueta-. 80% dels cases finisson en la mòrt. D’un autre costat, es una espècia de sèrp plan pacifica (pas coma se debana en çò del taipan comun) e a pas la costuma d’atacar l’òme. Sonque se es atacada o i a un uman tròp prèp. Se que non, preferís se n’anar, e cercar refugi lèu dins quinsevolh amagatal natural.
D’efièch es plan malaisit trapar un taipan del desèrt pr’amor que totjorn demòran en d’airals plan luenhs e la majoritat dels cases qu’un uman patiguèt una nhacada d’un taipan del desèrt aquò venguèt pr’amor qu’èran d’erpetològs, çò es de cercaires qu’estudiavan las sèrps, o de proprietàris privats que n’avián qualcuna a l’ostal e volián las noirir.
Segon divèrses estudis, lo taipan del desèrt e lo taipan comun australian aguèron un ancessor comun en aquel continent fa mens de 10 milions d’ans. Puèi foguèt descobèrta pels aborigèns fa 40.000 ans amb lo nòm de dandarabilla. Per aqueles cercaires-culheires preïstorics ja èra considerada coma un dels pus dangieroses animals de la planeta.
Una sèrp que viu luenh de l’òme
L’abitat preferit del taipan del desèrt australians son los replanats del tèrra negra que i a en la region frontierèra dels estats de Queensland e Austràlia del Sud. Totun, tanben n’i aguèron fins a fa gire als estats de Nòva Galas del Sud e tanben de Victòria, ont uèi es considerada escantida. Es una region plan luenha dels luòcs ont viu l’òme.
Tanben e benlèu pr’amor d’aquel abitat, tan luenh, i a pas gaire pargues zoologics amb de taipans del desèrt; dos en la meteissa Austràlia e un a Moscòu. Fa pas gaire tanben n’arribèron d’especimèns als Estats Units, e l’Union Europèa, mas contunha d’èsser una sèrp rara, tanben als pargues zoologics.
Çò que salvèt l’espècia fins ara es, de segur, viure en un abitat tan luenh de l’òme. La sieuna color abituala es bruna (qu’es mai escura pendent la sason pus cauda per poder recebre mai de calor). Tanben i a d’individús qu’an la pèl verda. Las siuenas mesuras abitualas en un adult son d‘1,8 mètres de longor malgrat que foguèron trobats d’individús qu’arribavan als 2,5 mètres de longor. Val pas dire que la sieuna arma pus òrra es lo poison qu’aucís tota sòrta de mamifèrs en sonque qualcunas minutas.
Pasmens, tanben cal remembrar que, se pòt, es una sèrp que nhaca pas o assaja de nhacar pas totjorn, pr’amor qu’a de besonh tornar a aver pro de poison per tornar a caçar una preda. E lo territòri ont demòra es plen de predators. E, doncas, lo reptil a de besonh poison per subreviure. Benlèu pr’açò es brica agressiva.
Malgrat que la sieuna dièta basica son de pichons mamifèrs coma las mirgas, tanben caça d’autres rosegaires, pichons ausèls e de biais rar, de predas màgers, coma de marsupials. Se es pas coneguda encara (benlèu pr’amor del dangièr pel scientific) la sieuna epòca de zèl e cossí realiza la copula, òc qu’es conegut que pond entre un e dos desenats d’uòus en una amagatal abandonat d’una autra espècia, sovent jos lo sòl, e se’n va per i tornar jamai.
Las pichonas sèrps taipans del desèrt naissèron sonque dos meses aprés e deuràn assajar de subreviure per elas meteissas dempuèi lo primièr moment pr’amor que la sieuna maire i serà pas jamai al sieu costat per los suenhar. Aital es possible (mas encara foguèt pas confirmat) que la taxa de subrevivéncia dels taipans del desèrt joves seriá plan nauta, malgrat l’absència de parents.
Un fenomèn etologic confirmat es lo ritme reproductiu. Se la secada es plan longa e i a pas gaire predas lo taipan del desèrt se reproduirà plan mens o encara se reproduirà pas en tot esperar l’arribada d’una sason melhor.
L’estat actual de la sieuna populacion als estats ont demòra es pas inquietanta segon mai d’un estudi recent. Es protegida per la lei a tot Austràlia e per n’aver una a l’ostal cal un permís plan especial e malaisit d’aver. Cossí que siá, la sieuna situacion es considerada coma d’espècia pas menaçada. L’espèr de vida d’un taipan del desèrt, a la natura, es d’aperaquí entre 10 e 15 annadas, malgrat que, se es suenhat per un pargue zoologic, pòt arribar a mai de 20 ans.
Sonque a dos predators que pòdon l’aucir; la sèrp de Mulga e lo varan gigant, dos reptils que son immunes al sieu poison. La sèrp de Mulga aima plan manjar de taipans del desèrt joves e lo varan gigant la caça sovent, tanben quan son adultes.
De remembrar doncas que, per comprene perqué es pas considerada coma la sèrp la pus dangierosa del mond, cal situar la sèrp al sieu abitat. Sonque foguèron nhacadas doas personas al sègle XX per de taipans del desèrt; en 1967 e en 1984. Puèi doas mai en 2012, 2013 e 2017 e dempuèi la descobèrta de l’antidòt, totas subrevisquèron.
Èsser la sèrp la pus dangierosa (per rapòrt a nòstra espècia) inclutz pas sonque lo poison lo pus dangierós del mond (lo del taipan del desèrt). Pas sonque. Car se demorèsse prèp de vilas e vilatges i auriá fòrça mai victimas e alara òc que seriá considerada coma lo reptil lo pus dangierós del mond.
La planeta aperten a totas las espècias animalas e vegetalas del mond. Es pas la nòstra planeta mas la planeta de tots. E aquò tanben inclutz d’animals que podèm pensar que son pas polits (es plan subjectiu) e tanben d’animals que pòdon arribar a èsser considerats coma dangieroses, plan dangieroses. E la sèrp taipan del desèrt n’es una, de segur.
Mas tanben an lo drech de viure al mond. E se un jorn, l’espandiment uman arriba al sieu abitat, çò que cal far es la protegir melhor o encara enebir la dintrada d’umans a cèrts airals ont i pòt aver una menaça per nòstra espècia, coma lo taipan del desèrt australian.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Fotografia Principala: BJOERTEVERDT/CC
