L’agla australiana es la màger agla que i a uèi al continent australian. Malgrat qu’es una unica espècia (Aquilla audax), se pòt desseparar en doas sosespècias; l’agla australiana comuna e l’agla australiana de Tasmania. Es plan protegida malgrat que se considèra qu’es pas menaçada. Uèi i poiriá aver aperaquí 100.000 especimèns en aquel continent. La sosespècia de Tasmania, totun, es en grèu declin pr’amor que sonque ne demoravan, pendent la decada de 1990, mens de 150 parelhs.
Aquesta agla es considerada la màger agla que i a en Austràlia e, pr’amor d’aquò, tanben es una de las màgers aglas del mond, al costat de l’agla de Verreaux africana, l’agla daurada europèa e l’agla de Filipinas (qu’es màger que l’australiana) e tanben ne son geneticament pròchas.
Lor abitat es plan divèrs, e s’espandís dempuèi lo nòrd del continent fins a l’illa de Tasmania. Malgrat que pòt viure en tota sòrta d’ecosistèmas, preferís, d’espacis obèrts e pas gaire arids. D’un autre costat, tanben sembla evitar los territòris amb una nauta densitat d’arbres, coma la sèlva pus septentrionala d’aquel continent.
Los mascles son plan mendres que las femèlas, an un bèc plan fòrt e tanben de pautas e d’arpas plan poderosas. La sieuna envergadura alara pòt arribar (en de femes) als 2,84 mètres de longor e pòdon tanben arribar al corps fins als 1,06 m de nautor, çò que fa de l’agla australiana un dels màgers ausèls de tota la planeta.
Per ansin, los australians pòdon veire d’aglas australianas al desèrt (aquò es pas gaire abitual) mas tanben en de replanats e de montanhas e pas gaire en d’airals tropicals e semitropicals (lo nòrd del continent). Se pòt causir, es un agla que preferís, mai que mai, d’espacis obèrts amb diversa topografia, çò es qualcunes luòcs amb de ròcas e d’autres amb d’arbres (pas tròp, totun).
De remembrar que l’agla australiana es un dels predators màgers d’aquel continent. Justament aicí, e pr’amor de l’arribada d’espècias envasivas, coma lo conilh o la lèbre (en 1950) l’espècia cresquèt plan las darrièras decadas malgrat l’ataca contunha de nòstra espècia pr’amor de la cresença generala que pòt atacar e raubar de fedas.
Aquò es un fach qu’a de besonh una analisi prigonda. L’agla australiana pòt caçar sovent (un 25% dels còps) en parelh. Quand ataca fauna granda, coma l’elevatge uman, tanben o fa mai d’un especimèn al còp. Es comuna l’ataca a de fedas joves e pas adultas. Totun, mai d’un còp foguèt espepissat cossí doas aglas adultas atacavan e aucisián de grandas predas coma de fedas o encara de cangorós que son mai del doble de grandas que la meteissa agla.
Mas la dièta de l’agla australiana es plan mai qu’aquò pr’amor qu’es plan diversa; òm pòt parlar gaireben d’un ausèl de preda generalista, pr’amor que tanben es carronhaire (o son mai los especimèns pus joves), d’autres ausèls, de reptils, d’ombats, de wallabís, de cangorós (que pòdon arribar plan als 1,7 m de nautada) e, en general, tota sòrta d’elevatge, animals de companhiá o de marsupials.
L’espèr de vida d’aquesta polida agla, totun, es pas gaire naut. De’n primièr, pr’amor que 54% de las aglas joves arriban pas als cinc ans de vida. Aprés, pr’amor que çò de mai abitual es viure fins, aperaquí, 9 ans e pro. Val pas dire que los especimèns suenhats per l’òme an arribat a viure mai de 40 annadas.
Son d’ausèls qu’an la tendéncia de viure en parelh tota la vida, almens al long de fòrça ans. Lo sieu nis es totjorn fach sus d’arbres e, amb lo temps, pòt arribar als 400 Kg de pés, çò que fa d’aquesta una las màgers estructuras d’ausèls del mond.
Totun, es plan sensibla a la preséncia umana, que provòca l’abandonament del nis. Sonque veire l’arribada d’umans a mens de 500 m del nis (malgrat qu’es sovent situat a mai de 70 m de nautor) pòt provocar la marcha de las aglas per totjorn.
Istoricament plan secutada
La vida naturala de l’agla australiana es, segon plusors expèrts, un exemple clar de resisténcia, malgrat la caça illegala, l’espandiment de l’agricultura, la destruccion de lor abitat e lo poisonatge uman. D’efièch, fòrça scientifics son demorats estonats pr’amor que la sieuna populacion globala venguèt pas mendre las darrièras decadas aprés èsser caçada a milièrs pendent la primièra mitat del sègle XX (en cèrts estats n’auciguèron mai de 13.000 en sonque un an) e uèi es dich qu n’i a encara mai qu’abans de l’arribada dels colons blancs a aquel continent.
Lo zèl de l’agla australiana se situa entre los meses de julhèt a desembre. Al nòrd començariá ja al mes de genièr e en Tasmania comença pas abans del mes de setembre. Quora arriba lo moment, lo mascle cerca la feme e comença a volar prèp d’ela. Se es pas plan recebut, la femèla li mostrarà las arpas pendent lo vòl e se lo mascle es pro intelligent contunharà pas, se que non, es plan malaisit ganhar lo combat contra un especimèn (la feme) qu’es totjorn màger e plan mai fòrta que lo mascle.
Se i sort lo nòu parelh començarà a bastir mai d’un nis al sieu territòri (sovent son 2 o 3) malgrat qu’es la feme que trabalharà mai. Lo nis d’agla australiana pòt far mai d’un metre de diamètre e 80 cm de prigondor, mas las aglas menan de brancas al nis totjorn e doncas pòt arribar als 2,5 mètres de diamètre e 4 m de prigondor. Son de nis estonants.
Las aglas australianas preferisson bastir lo nis sonque sus cèrtas espècias d’arbre, coma los eucaliptus o encara las casuarines. Es abitual pondre sonque dos uòus mas tanben se pòt debanar l’arribada del tresen. L’agla australiana a l’abilitat de tornar a pondre un o mai uòus sonque quatre setmanas aprés la primièra ponduda se considèran que l’uòu es mòrt. L’incubacion demòra aperaquí 48 jorns e los uòus son, sustot, suenhats per per feme, malgrat que lo mascle tanben pòt los suenhar lo 20% del temps.
Los pols d’agla australiana creisson plan rapid. La noiridura es menada al nis per ambedós parents e aital ja an 1,7 Kg amb sonque doas setmanas de vida, 2,6 kg amb un mes e 3,2 amb 50 jorns. De soslinhar que l’agla australiana es plan desparièra d’autras aglas pr’amor que lo caïnisme o accion d’aucir lo pol lo pus pichon per part del pus desvolopat es un afar que se debana pas sovent e doncas, quora cal començar a volar o fan mai d’un pol al còp.
La majoritat dels còps las joves aglas abandonan lo nis a las 12 setmanas. Los parents toleraràn la sieuna preséncia prèp sonque fins a l’arribada de nòus pols pr’amor que poirián los aucir perque vòlon la noiridura que los parents los balhan pas pus. E doncas los parents expulsan los filhs lèu.
Dempuèi alara, e cossí se debana en çò de totas las espècias d’agla del mond, las joves aglas australianas demoraràn en cerca d’un nòu territòri fins aperaquí lo cinquen an de vida, quand ja son sexualament maduras e devon trapar un parelh e un territòri permanent per i poder bastir lo sieu pròpri nis. De remembrar que sonque arriban a aquò poder far lo 33% de las aglas nascudas los darrièrs cinc ans.
Uèi lo jorn las principalas menaças per aquesta polida espècia an coma origina, totjorn, nòstra espècia. Per ansin, a mai de la caça illegala e lo poisonatge (mendre uèi qu’ara fa 50 ans) las màgers menaças per l’agla australiana son la destruccion de lor abitat, de secadas òrras e de trucs contra de pals d’electricitat o encara eolics. Çò de pièger es la desforestacion.
L’agla australiana es un miracle natural. Pòt volar fins als 3.000 mètres de nautor e sovent o fa a mai de 1.400 mètres. Cossí pòt veire dempuèi alara una preda es encara objècte de discussion dintre la comunautat etologica. Sonque pr’açò ja pòt èsser considerada coma un dels ausèls amb la melhor vision del mond.
Sens predators naturals e pas gaire espècias concurrentas es demorada, malgrat l’espandida umana las darrièras decadas, lo superpredator de l’interior e, sovent, de la còsta australiana.
Uèi caçan de wallabís, de cangorós, de koalas, de tigres marsupials, de diables de Tasmania, d’ombats, d’ornitorrincs e d’equidnas, de dingos e de cèrvis e bufles, de còrbs e d’agaças, d’emós e de guits. Benlèu es un ausèl de preda que capitèt plan pr’amor del sieu generalisme.
Sonque demòra protegir plan l’espècia per poder contunhar a l’ora de veire d’aglas australianas al futur. Car la planeta blava es un luòc ont devon poder existir totas las espècias. Sonque aital salvarem la natura e, al còp, lo futur de la nòstra meteissa espècia.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
