Jónher la Mediterranèa e l’Atlantic en tot utilizar de rius interiors èra estat un sòn dempuèi de tempses ancians. Los emperaires Neron o Carlemanh o de monarcas franceses coma Françès I o Enric IV avián pensada aquela possibilitat. Lo trajècte maritim qu’utilizava l’estrech de Gibartar per comunicar ambedoas còstas de Gallia o França per las còstas de la Peninsula Iberica èra long, laboriós e perilhós (piratariá, conflictes amb Castelha, tempèstas en nauta mar…). Mas lo projècte, d’una enòrma envergadura, foguèt realizat, fin finala, jol reinatge de Loís XIV, que ne realizèt grandas òbras arquitectonicas e enginhèras pendent lo sieu long mandat.
L’escuelhut per realizar l’òbra foguèt Pèire Pau Riquet, nascut a Besièrs lo 29 de Junh de l’an 1609 e que proveniá d’una rica familha de comerçants. Lo meteis Pèire Pau s’èra consacrat a l’administracion e recobrament de l’impòst de la sal dins la província del Lengadòc, las nomenadas “gabellas”.
Mas la decision de presentar lo projècte de bastiment del Canal l’an 1662 foguèt pr’amor de la siá granda formacion al Collegi dels Jesuistas, de granda reputacion a l’epòca, la siá bona posteriora formacion coma engenhèr e las siás grandas coneissenças sul territòri. Amb lo supòrt de l’arquevesque de Tolosa, Riquet presentèt son projècte al ministre Colbert, encargat de las finanças del reialme, en soslinhant los grands avantatges economics que supausarián lo bastiment del Canal.
Lo Canal Reial de Lengadòc
Après l’estudi (sustot economic) de la part del govèrn e una pichona pròva en un troç, prèp de Tolosa, Riquet recebèt la comanda l’an 1666 e l’an seguent comencèron las òbras del primièr nomenat “Canal Reial del Lengadòc”. Riquet trabalhèt solament al tram entre Tolosa e la Mediterranèa, e doncas per arribar a l’ocean Atlantic s’utilizariá dempuèi Tolosa lo cors del riu Garona fins a Bòrdeu.
Mas Riquet, que coneissiá las possibilitats economicas del Canal, invertiguèt dos milions de liures de l’epòca (tot un tresaur!!!) per una part dels peatges que paguèsson las naus que transitèsson al futur e qualqu’unas autras compensacions economicas. Lo meteis Riquet organizèt lo pagament dels obrièrs amb de sòus fixes e una sòrta de “seguretat sociala” qu’avián e mai se per malautiá poguèsson pas assistir al trabalh, un fach inedit fins alavetz. Riquet opinava que se los dotze mil manòbras qu’intervenguèron al bastiment èran contents, trabalharián melhor e serián mai fisèls al projècte.
I aguèron fòrça problèmas pendent los gaireben quinze ans de bastiment, e al long de qualqu’unas escasenças semblava que lo projècti s’abandonariá, mas Riquet mostrèt totjorn fòrça confidança en aténher l’objectiu, coma se poguèt verificar pendent lo bastiment del Tunèl de Malpàs, lo primièr tunèl bastit dins d’un canal, près de Besièrs, en contra dels òrdres del meteis govèrn francés.
Mas malastrosament, Riquet vegèt pas acabar lo Canal (poguèt tanpauc començar a encaissar las importantas intradas dels peatges). Los esfòrces, somats a d’atacs de gota, prejudicièron la siá salut fisica, e Riquet moriguèt a Tolosa l’an 1680, quand mancavan solament uèch meses per acabar l’òbra. Foguèt enterrat a la Catedrala de Sant Esteve de Tolosa. Dos dels sieus filhs, Joan Matias, coma nòu director de las òbras, e Pèire Pau (dels sèt qu’aguèt amb la siá molhèr Caterina de Milhau), finalizarián lo Canal.
La lentor per encaisssar los beneficis del bastiment del Canal (sens usatgièrs, i aviá pas de peatges), provoquèt que lo sieu eiretatge foguèsse redusit, malgrat los ganhs obtenguts pendent ans al negòci de la sal, e los sieus eretièrs deguèsson vendre la mitat de las participacions que possedissiá lo sieu paire a d’autres investisseires. L’an 1651 Pèire Pau Riquet venguèt baron de Bonrepòs, en comprar lo títol senhorial del meteis nom a Verfuèlh, près de Tolosa, ont faguèt bastir un castèl d’estil de la Renaissença.
Mas parlem del Canal conegut dempuèi la Revolucion Francesa coma lo Canal del Miègjorn, e considerada la màger òbra d’engenhariá mondiala del sègle XVII, Patrimòni de l’Umanitat dempuèi l’an 1996 e encara uèi, lo canal mai ancian d’Euròpa. Jonh amb sos dos cents quaranta-unes quilomètres Tolosa amb la Mediterranèa, mas remembram que, dempuèi la capitala occitana, en utilizant lo riu Garona, podèm arribar fins a l’ocean Atlantic. Un continuament final en utilizant lo riu Rosa jonh amb la localitat litorala de Seta, près de Montpelhièr.
Lo còst total de l’òbra foguèt entre quinze e dètz-e-sèt milions de liures de l’epòca pagadas un 40% per la Corona francesa, un autre 40% per las institucions de la província e 20% pel meteis Riquet. L’actual proprietari es exclusivament l’Estat Francés.
Al començament lo Canal foguèt fòrça utilizat pel transpòrt fluvial de merças, en jonhent de regions aluenhadas e en potenciant lo comèrci interior, mas amb l’arribada del camin de fèrre e posteriorament amb lo transpòrt de merças per rota, lo volum de vaissèls de transpòrt comercial comencèt a amendrir dempuèi lo sègle XIX. Ongan, lo Canal del Miègjorn es emplegat basicament per la navegacion toristica.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
