E LA LENGA TORNÈT VIURE ! (EN BRETANHA)
Las lutas intèrnas de las comunautats lingüisticas per ensajar d’impausar una lenga mai o mens estandarizada, de còps, ajudan pas las lengas a subreviure. La Bretanha es una nacion qu’a doás lengas; lo breton e lo galò. La primièra lenga a vist una luta pendent plusors ans per las desparièras comunautats escolaras e universitàrias per impausar una de las tres grafias o manièras d’escriure la lenga bretona.
Cal pas dire qu’aquò ajudèt pas una lenga que pòt pas èsser encara ensenhada en una republica que vòl signar pas la Carta Europèa de las Lengas Regionalas. Sens cap d’ajuda oficiala maugrat que fa paucs ans i aguèt la creacion de l’Ofici Public de la Lenga Bretona (1999), la sieuna situacion es encara fòrça fragila. La disminucion de parlaires es estada plan granda dempuèi 1914. Totun, lo nombre de parlaires es mai del doble après l’an 2000. Per ansin, la creacion de la TV de Bretanha en aquela nacion – que fins l’an 2008 aguèt totas las sieunas emissions en breton – e la creacion de la cadena de television per internet Brezhoweb TV en 2006 , sòr d’Òc TV en lenga bretona, a ajudat e far tornarmai créisser lo sieu nombre de parlaires.
Pr’aquò se pòt dire tornarmai qu’aquela lenga tornèt viure en Bretanha. L’article d’uèi, totun, parlarà solament del breton e laissarà lo galó per un autre article dins aquela seria.
La lenga originala de la Baissa Bretanha
L’originalitat mai granda de la lenga bretona es, benlèu, qu’es pas una lenga originala del continent europèu. En efièch, es la meteissa lenga parlada al sègle Ven en la Bretanha baissa, Cornoalha, l’èst d’Anglatèrra, e un pichon territòri situat entre Astúrias e Galícia ispanicas.
Foguèt la lenga que menèron los britons que fugissián de las atacas dels angles e dels saxons que patissiá alara la Britània (Reiaume Unit) romana de l’epòca. E menèron amb eles una lenga e cultura qu’a demorat fins uèi lo jorn en aquel territòri.
La majoritat dels habitants de la baissa Bretanha lo parlaven l’an 1914 coma o avián fach los sieus ancessors pendent lo sègle XVen –aquela epòca ja èra creada la frontièra entre parlaires del breton dins la baissa Bretanha e parlaires del galò en la nauta Bretanha.
Aquela an encara èra parlat per la majoritat dels bretons. En 1950 las chifras de parlaires avián tombat fins a solament 100.000 – d’1.2000.000 abitants -. Maugrat aquò se creèron fòrça nuclèus de parlaires de breton en vilas coma París o Marselha d’emigrats bretons. Uèi se pensa que los parlaires de la lenga bretona poirián èsser situats entre 200.000 e 300.000. E aquò balha una vision optimista per aquela lenga. Mas contunha d’èsser classada coma una lenga segon l’UNESCO amb grandas escasenças de desparéisser.
Vertat es que foguèt una lenga totalament enebida per l’educacion republicana francesa pendent tot lo sègle XIXen e que foguèt considerada pendent fòrça annadas coma una lenga “solament parlada per d’aucas e pòrcs”. Tot aquò a fach de la lenga bretona una lenga en una situacion, uèi lo jorn, fòrça parièra a la d’autras lengas que i a uèi en l’Estat Francés.
De mai, los alumnes que i a dins la escòlas Diwan– que fan immersion lingüistica en aquela bèl lenga coma o fan las escòlas calandretas occitanas -, las escòlas publicas o les escòlas catolicas, son parièrs an aprés an e creisson pas.
Aital, e maugrat la creacion de mai d’una ràdio locala en breton, es un fach qu’a ajudat pas gaire al sieu espandiment – uèi lo jorn solament i a doás ràdios totalament fachas en lenga bretona, Ràdio Kerne e Arvorig FM, creadas en 1998-.
Una television que capitèt pas
En 1983 dels prèp de 400.000 parlaires de la lenga bretona que i aviá en Bretanha, mens de 50.000 avián mens de 24 ans e 300.000 mai de 65 ans. Aquò voliá dire que cada an i aviá 15.000 parlaires mens de breton e solament 2.500 parlaires nòus de la lenga. Aquò, que poiriá èsser considerat coma una estrategia de las mai maquiavelicas de l’educacion estatala francesa, balhèt una vision pas brica optimista fins l’an 2000.
Aquela n foguèt creada TV Breizh, un canal de television fach totalament en breton. Aviá una programacion culturala, informativa, musicala e educativa solament en aquela lenga. La tòca èra far conéisser mai encara aquela lenga. Mas en l’an 2008 i aguèt un cambi en l’accionariat pr’amor que cap frequéncia li èra balhada – solament arribèt a aver un 1,2% d’audiéncia-. Pauc cha pauc, arribèron filmes americans e la cultura e lenga bretonas finiguèron per aver una preséncia, de primièr, residuala, e puèi, totalament inexistenta.
Foguèt un dels cases mai evidents de creacion d’una television en una lenga pas oficiala que laissèt endarrièr la tòca principala de la sieuna creacion pr’amor de cambis accionarials. E la visualizacion clara que, sovent, cal aver television publicas e ajudas oficialas. Pr’amor que la lenga bretona es, coma d’autres, patrimòni de los bretons e d’Euròpa, mas tanben de l’umanitat. E per ansin la necessitat de creacion d’una television 24 h en breton abans siá tròp tard. La capitada de Brezhoweb confirma qu’es una lenga amb pro demanda populara e l’inversion en una cadena de television en breton es uèi un afar cultural de besonh de primièr òrdre.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
