DE DINOSAURES DE LA SANG CAUDA
Segon un nòu estudi paleontologic, los dinosaures aurián ja començat d’aver de sang cauda al començament del Jurassic. Mas sonque o aurián desvolopat cèrtas espècias, dont los terapòdes, los carnivòrs bipèdes qu’èra a mand de conquistar tota la planeta.
Aquesta question es pas pichona per la paleontologia mondiala, car foguèt discutida pendent de decennis per los scientifics de pertot. Cossí se poguèron adaptar los dinosaures a de climas mai freges sens sang cauda? Desvolopèron aqueste tipe de sang malgrat que foguèsson de reptils? Mas los reptils son coneguts, a l’ora d’ara, per aver sonque de sang freja (lor cal prene de banhs de Solelh cada jorn per se poder activar e començar de caminar).
Una question importanta
De remembrar que los dinosaures entamenèron lor contraròtle – e mai existigiguèsson abans – de la planeta fa aperaquí 230 milions d’ans, e i demorèron fins a fa sonque 66 milions d’ans. Mas quora desvolopèron de sang cauda per viure en de regions plan frejas ? Pr’amor qu’ara fa de temps que foguèt demostrat qu’almens los dinosaures non avians (los d’ont apuèi venguèron los aucèls) desvolopèron l’endotermia o de sang cauda per poder viure corrèctament, almens pendent los meses pus freges.
L’omeotermia ajuda a aver totjorn la meteissa temperatura corporala. E uèi los aucèls son d’animals de la sang cauda, coma en çò de totas las espècias (o gaireben) mamifèras. Per contra, aquelas espècias que desvolopèron pas de sang cauda, poirián pas jamai èsser estats en de luòcs freges. E aquò es estat confirmat per la paleontologia modèrna, car, se son pas de teropòdes carnivòrs, jamai non foguèt trapada una espècia de dinosaure en de regions frejas de la planeta (per exemple Antartida).
En mai d’aquò, ara semblariá qu’aver d’endotermia o d’omeotermia lor seriá estat essencial per se diversificar biologicament e viure en cèrts tipes de luòcs. Qualques paleontològs comencèron de dire, fa gaire, que los dinosaures amb de sang freja (e que jamai non desvolopèron de sang cauda) demorèron en de regions tropicalas o semitropicalas e que los luòcs pus freges del Mond foguèron conquistats sonque per de teropòdes pr’amor qu’aquestes si qu’avián desvolopat de sang cauda. Mas la question sus lo moment demorava dobèrta. Quand aguèt luòc aquò ? E ara la sciéncia confirma que se passèt al començament del Jurassic, çò es ara fa 180 milions d’ans.
D’estudis coma aqueste fan fòrça cambiar l’idèa que totes podèm aver sus los dinosaures, pr’amor que pendent tot lo sègle XX, los paleontològs cresián que los dinosaures èran estats d’animals plan lents –coma en çò dels reptils actuals– pr’amor de la lor sang freja, e que lor caliá prene de banhs jornadièrs de Solelh per començar de regular la lor temperatura e doncas de s’activar.
Totun, a la fin del sègle XX, la paleontologia confirmèt que los dinosaures, almens cèrtas espècias, mas pas totas, avián desvolopat de sang cauda per fòrça, pr’amor que, si que non, aurián pas pogut viure en de regions frejas e que ja o èran a aquela epòca.
Lo nòu estudi, realizat per una còla de cercaires de l’Escòla Universitària de Londres, analisèt los climas de desparièras regions del Mond a l’epòca e mai de 1000 fossils de dinosaures, la geografia e l’evolucion de las diferentas familhas de dinosaures.
Los paleontològs descobriguèron que dos dels tres grops mai importants de dinosaures, los terapòdes e tanben los ornitisquids, (los primièrs representats per de carnivòrs coma Tyrannosaurus rex o Velociraptor, e los segonds per de dinosaures erbivòrs dont Stegosaurus o Triceratops), migrèron vèrs de regions mai frejas al començament de l’èra jurassica. E semblariá qu’aurián alara desvolopat l’endotermia.
Per contra, de dinosaures sauropòdes dont Brontosaurus e Diplodocus serián demorats en de regions mai caudas del Mond. De remembrar que d’estudis anteriors ja avián mes en relèu aquela pontannada per soslinhar que tant cèrtas espècias de terapòdes coma d’ornitisquids tanben i aurián desvolopat de plumas per subreviure al freg.
“Diferents climas a aquela epòca, çò es fa aperaquí 183 milions d’ans, aurián provocat cèrtas preferéncias entre las desparièras familhas de dinosaures, çò diguèt Alfio Alessandro Chiarenza, que dirigiguèt aquel estudi. Alara i aguèt un episòdi climatic amb fòrça volcanisme que menèt a l’escantiment de fòrça espècias de plantas”.
Es justament a aquela epòca que los paleontològs poguèron situar la naissença de fòrça nòvas espècias que, en mai d’aquò, adoptèron l’endotermia per reagir a aquela crisi climatica, De terapòdes e d’ornitisquids poguèron aital migrar vèrs de zònas mai frejas en tot èsser mai actius, e créisser encara mai pr’amor que se podián plan mòure pendent mai de temps. E comencèron tanben de pondre mai d’uòus”.
“Los terapòdes tanben incluson los aucèls, e se poiriá que los aucèls desvolopèsson aquela endotermia en aquela pontannada, çò diguèt Sara Verela, paleontològa de l’Universitat de Vigo. Los sauropòdes, per contra, demorèron en de regions pus caudas e poguèron aital venir gigantasses en tot s’adaptar a aquel clima”.
“Perdián de temperatura pr’amor de las lors mesuras e aquò geinava lor movement. Se venián màgers, la temperatura demorava mai establa e se podián aital melhor bolegar, çò diguèron los paleontològs. En mai d’aquò la lor noiridura en aquelas regions mai caudas èra plan mai rica que la vegetacion de los airals polars freges”.
De ramentar que l’episòdi climatic soslinhat, l’Eveniment de Jenkyns, provoquèt lo trencament de la superfícia terrèstra en fòrça luòcs pr’amor dels gases e volcans actius, e de grandas regions del Mond foguèron cobèrtas de lava. Aquò auriá entraïnat, en causa d’un ligam plan estrech entre los dinosaures e lo clima ont vivián, cèrtas migracions de cèrts tipes de dinosaures, çò confirmèt Juan Cantalapiedra, del Musèu Nacional de Sciéncias Naturalas de Madrid. E, fin finala, lo desvolopament de la sang cauda. L’estudi foguèt publicat dins lo numeric Current Biology.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion.
Imatge Principal: Fabio Iozzino
