La darrièra espècia oceaniana d’aquesta seria es una que provòca una paur totala a l’òme. Mai encara que paur. E la colpa l’a lo cinèma dempuèi 1975 fins a l’ora d’ara, que daissèt una imatge òrra de la làmia blanca. Mas totes los cercaires confirman que i a pas gaire accidents mortals annadièrs al mond e que, sovent, una làmia blanca sonque ataca un uman quan pensa qu’es un lop marin o una fòca, car çò de mai abitual es atacar pas jamai los umans.
Totun, lo cinèma modèrn ne daissèt una imatge òrra. La pesca d’espòrt per caçar de làmias blancas es venguda màger los darrièrs 30 ans pr’amor d’aquel tipe de filmes. Uèi es una espècia que ja se considèra prèp de l’extincion, car comença a èsser rar de ne trapar a l’ocean. E se la legislacion internacionala enebís pas la sieuna caça a nivèl mondial lèu n’i auràn pas pus.
La làmia blanca (Carcharodon Charcharias) es una espècia de làmia de la familha dels lamnides que sonque demòra en d’aigas caudas de tota la planeta. Tanben es la sola espècia actuala que demòra del genere Carcharodon.
La sieuna longor en de mascles pòt arribar plan als 8 mètres – las femes, per contra, son pus pichonas, amb una mejana de sonque 5 mètres -. Lo sieu pés abitual es de mai de 3.600 Kg e la color superiora es grisa e l’inferiora blanca (aquò ajuda plan aqueste predator a s’amagar dins l’aiga se i a un predator mai en bas). La sieuna nhacada es la màger de tot lo mond animal actual amb gaireben 18.000 N.
Los uèlhs son negres, las linhas de dents (n’ia plusors) an de dents grandas e triangularas –n’an mai de 100 – e la sieuna boca es tanben plan fòrta e granda. Lo mòrre es cuèrt e la boca demòra totjorn dubèrta. Aquò ajuda la làmia a alendar plan. Se entrèsse pas de biais contunh d’aiga dins l’individú (e sortiguèsse per las branquias) la làmia moiririá lèu. En mai d’aquò, poiriá pas pus nadar e tombaria vèrs lo sòl de l’ocean.
La maissa, quora ataca, se desfòrma e se dessepara del cran. Sonque aital pòt manjar de predas grandas. La nhacada de la làmia blanca es tan poderosa qu’es fins a 300 còps mai forta que la d’una maissa umana. Lo nòm de l’espècia poiriá aver coma origina qualcunes especimèns pescats pendent lo sègle XXn , car èran albins, çò es 100% blancs.
Pas tan agressiu
La vertat es que totes los estudis scientifics etològics confirman qu’es una espècia qu’ataca pas sovent los umans. Las sieunas abitudas son luenhas de l’imatge qu’aufrís lo cinèma actual. Son pas de mònstres naturals. E en mai de l’òme, tanben son atacats per d’òrcas o encara d’autras espècias de làmia (màgers o mendres) que pòdon atacar en grop. Urosament es protegit en fòrça païses, dont Austràlia.
La noiridura basica de la làmia blanca tanpauc a res a veire amb l’imatge del cinèma. Caça sovent de pofres, de crancs grands, de ton, d’autras espècias de làmia, de ràias, de fòcas e encara d’autras espècias mamifèras marinas. Los cercaires espepissèron jamai de cases de canibalisme.
Lor tactica pus utilitzada per caçar es demorar amagat jos la preda. La part superiora del cors es pus escura e lo fonz de la mar tanben o es. Aital demòran sens èsser vists per la preda divèrsas minutas. Quand cal atacar dubrisson la maissa e nhacan. Se la preda es mejana o pichona com pòt èsser un lop marin, es aucida sul pic. Se es màger, demorarà pas viva gaire temps, car çò de pus normal es demorar ja sens la mitat o mai dels cors pr’amor de l’òrra nhacada de la làmia blanca. La majoritat dels còps caçant abans de la nuèch o abans de la sortida del Solei.
La làmia blanca es, a mai de carnívora, una espècia carronhaira e lor ròtle es clau pr’amor qu’ajuda a netejar l’ocean d’animals mòrts. Per ansin, es plan conegut pels etològs que se i a una balena mòrta a l’ocean lèu arribaràn de làmias blancas per la devorar.
Per contra, e se es vertat que se pòdon amassar mai d’un individú per caçar – un parelh o benlèu tres especimèns – çò de normal es trapar sonque una làmia blanca e pro, car son d’animals solitaris. En mai d’aquò, son plan nomadas: en Austràlia e Africa foguèron registrats divèrses especimèns que viatjavan sovent entre ambedós continents , malgrat que i a 22.000 km entre l’un e l’autre.
La làmia blanca aima mai la mar de còsta. Se reproduís pendent la prima o l’estiu e es una espècia ovovivipara. La feme, aprés la copula, aurà dins fins a 10 pichons que, aprés sortir de l’uòu dins de la maire, poiràn (aquò es pas encara estat demostrat scientificament e es sonque una sospecha de fòrça cercaires) se devorar los uns a los autres, car sonque ne naisseràn dos o tres.
Las pichonas làmias blancas nascudas an una mejana de sonque 12 cm de longor e fugisson sul pic de la maire. Los scientifics creson qu’es per evitar èsser devorats per la meteissa. Aprés un an de vida ja pòdon arribar als 2 mètres de longor. Los mascles son mendres que las femes e sonque seràn sexualament madurs (e pas abans) quora auràn 3,8 mètres de longor. Las femes, d’un autre costat, pòdon pas se reproduïre abans dels 4,5 mètres de longor e lor periòde de zèl es plan cuèrt, çò que fa pensar als expèrts qu’es una espècia amb una taxa reproductiva plan bassa.
Una làmia blanca pòt aver un espèr de vida d’entre 15 e 30 ans e pòdon èsser trobadas en totas las aigas caudas de la planeta, tanben a la Mediterranèa. Preferisson d’aigas gaire prigondas e evitan totjorn l’aiga freda coma la dels pòls nòrd e sud.
Per ansin, en Oceania es una espècia comuna a la còsta d’Hawaii, de Fiji, de Nòva Caledònia, d’Austràlia, de Tasmania e de Nòva Zelanda. Uèi es desconeguda la sieuna populacion regionala o totala mas segon plusors organismes de defensa de la feina de la planeta es una espècia plan menaçada e en dangièr d’exticnion. D’efièch, foguèt pas classificada aital per l’UICN fins a 1990.
Sonque pòt aver de làmias blancas a l’ocean en libertat. Son plan nomadas e pòdon pas s’arrestar, pr’amor que, se aquò fan, pòdon morir lèu. Son pas protegidas a nivèl internacional e sonque son protegidas en Oceania en cèrtas regions dont Austràlia Meridionala, Nòva Gallas del Sud, Tasmania e Queensland. Pr’amor d’aquò i a pas cap pargue zoologic del mond amb una làmia blanca.
Lo sieu declin es absolutament responsabilitat de l’òme dempuèi lo filme de 1975 d’Steven Speilberg Maissas. Foguèt ailà descricha coma un òrre manjaire d’umans mas a la vida reala sonque i a aperaquí 10 personas que morisson per d’atacas de làmias blancas de biais annadièr (ne morisson plan mai pr’amor de las atacas de cans, lo melhor amic de l’òme).
A la mar a pas cap predator natural franc de la nomenada balena òrca. Quora un grop d’òrcas tròba una làmia blanca es segur que l’atacaràn fins a l’aucir. D’efièch, los cercaires descobriguèron que i a una guèrra entre d’òrcas e d’autras balenas dempuèi fa milièrs d’ans e tanben una autra demest de làmias blancas e d’òrcas qu’encara demòra uèi. E, sovent, las òrcas ganhan la batalha pr’amor que ne son mai e tanben pr’amor que son mamifèrs e aquò vòl dire mai intelligents, car la làmia blanca es un peis. Una espècia giganta de peis.
Uèi los cercaires creson de mai en mai que la làmia blanca aguèt una istòria evolutiva plan desparièra de la d’autras espècias de làmias. Un espècia de làmia encara pus giganta nomenada Megalodon (amb mai de 20 mètres de longor) visquèt fins a fa pas gaire milièrs d’ans als oceans de la planeta blava. E poiriá èsser estada l’ancessor final de la làmia blanca.
L’especimèn de làmia blanca mai long jamai pescat fins a l’an 1870 fasiá 10,9 mètres de longor. En Nòva Brunswick, pendent la decada de 1930 ne foguèt pescat un autre especimèn mai long encara, car fasiá 11,3 mètres de longor. Es l’individú qu’a lo recòrd de longor fins a uèi lo jorn.
Ajudar a divulgar la coneissença de la fauna e la flòra de la planeta tanben vòl dire n’aver una màger e mai prigonda coneissença. Sonque aital, amb l’estudi e la coneissença se pòt començar a aimar tot çò que i a al nòstre torn. E aimar tanben vòl dire protegir e suenhar, car volèm una preséncia contunha de totas las espècias animalas e vegetalas de la planeta.
E aquò entraïna poder parlar, conéisser, aimar e protegir tanben d’espècias pauc agradivas o que pòdon provocar de paur. Es vertat que la làmia blanca es plan granda e qu’es carnivòra. Mas tanben es vertat que la majoritat d’etològs de la planeta son d’acòrd a l’ora d’afirmar qu’es pas cap monstre manjaire d’umans.
Cal doncas far un esfòrç pertot per assajar de cambiar la pensada. Amb aquò pòt cambiar tanben l’abituda e aital començar a protegir las espècias d’una fin que pòt arribar lèu pendent l’edat de l’Antropocèn (dempuèi 1950). L’Antropocèn aperten ja sonque a l’espècia umana que cambia, ataca e contraròtla tot. Es aquesta realament la planeta que volèm pels nostres filhs ?
La planeta blava nomenada Tèrra foguèt un temps lo paradís de la fauna e la flòra. O foguèt pr’amor que cap espècia èra a mand de s’escandir pr’amor de l’òme. Uèi es una planeta qu’es a mand de morir, de dessaparéisser. E ne demorarà sonque una sola espècia e pro, nosautres. Qué pensaram alavetz ? Que caliá protegir e salvar la planeta abans ? Doncas çò que cal far es o far ara quora encara demòra un pauc (pas gaire ja) d’espèr per la salvar a ela e a nosautres.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Fotografia principala: Elias Levy
