Poder veire un moloch (Moloch horridus) es tornar al passat mai luenhan dels tempses preïstorics. La sieuna morfologia es tant estranha que sonque podèm pensar qu’avèm tornat, un autre còp, a viure l’epòca del Jurassic, quora los grands reptils contrarotlavan a planeta. Justament es aquesta morfologia çò qu’arrèsta la majoritat de predators d’aqueste lausèrt a l’ora de l’atacar.
E, aprés espepissar un còp e autre lo moloch, tanben conegut coma lo dimòni espinós, sonque podèm mercejar la sòrt qu’avèm coma mamifèrs, pr’amor que sèm evolucionats e espandits aprés la fin d’aquela epòca, contrarotlada pels grands lausèrts. D’efièch, es un lausèrt plan pacific, qu’ataca jamai d’animals màgers que lo pròpri lausèrt. Mas l’imaginacion umana a pas de limitas e, aprés lo veire sonque pensam que cal demorar tranquilles e aver fòça prudéncia.
La majoritat dels còps es plan malaisit poder veire o trapar un moloch al sieu abitat. Demòra als territòris pus desèrtics del continent australian e una de las tacticas mai causidas pel moloch per evitar de predators es s’amagar sens de moure a la sabla o encara prèp de qualcun arboç. Pòt cambiar de color la sieuna pèl e aquò tanben ajuda plan l’espècia a subreviure mai.
L’abilitat de cambiar la color per rapòrt a l’environament que i a al sieu torn demòra dins l’especimèn aprés divèrsas generacions. Aital, e malgrat que la sieuna color pòt èsser mai o mens diferenta se demòra en un airal amb de sabla roja, los individús d’aquel airal auràn tanben la color de la pèl mai roja que la d’autres individús d’autres luòcs. Mas las sieunas mesuras e usar la fugida quora pensa que pòt èsser atacat son dos traches que deurián nos arrestar de pensar quicòm de marrit sus lo molòch. Sembla un monstre preïstoric mas pòt pas nos far jamai cap damnatge.
Lo dimoni amb d’espinas
Lo moloch es un lausèrt de la familha dels Agamidae. Es una espècia endemica del continent australian malgrat que d’autras espècias semblablas demòran al desèrt d’America del nòrd. Mas son pas pròchas geneticament. Pr’açò lo moloch es lo sol representant del sieu genre. Pasmens, i a pas cap membre d’aquela familha de lausèrts amb una morfologia tant estranha.
Lo moloch, urosament, es un reptil pichon. Çò d’abitual es trapar d’especimèns amb aperaquí 20 cm de longor e a tot lo cors cobèrt amb d’espinas plan ponchudas qu’entraïnan l’arrèst de l’ataca d’un possible predator car sabon que devorar un moloch es un afar que pòt provocar fòrça damnatge al predator.
Un autre trach caracteristic d’aqueste lausèrt es la sieuna manièra de poder viure en un luòc on i a pas sovent d’aiga, car demòran en Austràlia centrala e occidentala en de terrens desertics o amb fòrça vegetacion. Cossí pòt un animal viure aital e subreviure ? Lo moloch a de canals a la pèl qu’aprés s’emplenar menan l’aiga recebuda (que pòt èsser sus la sabla o pendent la nuèch) fins a la boca del reptil. Un fach tras qu’ordinàri al mond animal oceanian.
Una autre de las rasons per aver pas jamai paur d’un moloch, malgrat la sieuna morfologia, es qu’es un reptil insectivòr. Aquò vòl dire que se noirís d’insèctes, e, mai que mai, de formigas. Las formigas son caçadas amb la lenga, cossí fa l’ors formiguièr e cada jorn ne pòt manjar entre 600 e 2000.
Aquel lausèrt aima plan los desèrts d’Austràlia Occidentala, d’Austràlia Meridionala, dels Territòris del nòrd e encara de la region desertica situada al sud-oèst de l’estat de Queensland. Segon mai d’un estudi etologic son d’animals que pòdon aver un espèr de vida d’aperaquí 20 ans. Aima lo desèrt pr’amor qu’aima plan la sabla, e aima brica los territòris amb de ròcas.
Lo moloch es un lausèrt diürn. La feme es màger que lo mascle e pòdon pesar fins a 90 gr. Los mascles, totun, sonque arriban als 50 gr. de pés. La sieuna color pòt èsser grisa, iranja o roja, qu’ajuda e plan l’animal a demorar amagat malgrat que i aja pas de vegetacion pròcha. Pr’amor que pòt cambiar la color de la pèl quora assaja de semblar un tròç mai de sòl.
D’un autre costat, es un reptil qu’a un tipe de bòla amb d’espinas darrièr lo cap. Quora patís una menaça ven màger per provocar de paur al predator. Puèi ennauça la coa e lo cap demòra jos las pautas anterioras. Aital, lo predator pòt arribar a pensar que lo sieu cap es aquela bòla d’espinas posterioras. Se aquò sufís pas fugirà lèu lèu.
Una autra caracteristica de l’espècia es que los molochs jamai daissan la sieuna femsa prèp del luòc ont pòdon se noirir. Totjorn la daissan al meteis luòc e son tipicas; negras, lusentas e esfericas. Se ne trapam, aquò vòl dire que sèm al territòri d’un moloch e que lèu poiriam (o pas pr’amor de la sieuna tactica de s’amagar) trapar un.
La reproduccion del moloch es pas encara pro estudiada. Sonque se pòt dire qu’es un reptil pauc actiu pendent l’ivèrn australian (los meses de junh e julhèt) nimai pendent l’epòca la pus cauda (los meses de genièr e febrièr). La reproduccion se debana pendent la prima e lo començament de l’estiu (de setmbre a desembre). Es pas conegut cossí se trapan de femes e de mascles mas, aprés la copula, la feme pond entre 8 e 10 uòus dins una sòrta de nis plan mal bastit jos la sabla. Los suenharà pendent tres o quatre meses. Los pichons, pendent la naissença, fan 3 cm de longor e pesan mens de doas gramas.
Es pas conegut qu’es çò que se debana en çò dels joves molochs. Sonque se pòt dire que manjan l’uòu aprés nàisser (benlèu pr’amor del calci). Foguèt pas estudiat se los joves demòran prèp de la maire los primièrs meses de vida, mas cal remembrar que los reptils an pas aquela costuma. Çò que fa sospechar que demoraràn liures e sens cap proteccion davant los predators dempuèi lo primièr jorn de la sieuna vida.
Lo reptil que s’amaga
De recents estudis afirman que lo moloch es un reptil que córre pas gaire. Preferís s’arrestar sovent per provocar la confusion als predators. Se es vist luenh, pòt semblar aital una part mai del terren. Sonque poirèm descobrir la preséncia d’un moloch aprés l’espepissar amb prigondor durant d’oras e malgrat aquò pòt dessaparéisser tanben lèu pr’amor del sieu movement. Mas cal contunhar la cerca del reptil se volèm l’estudiar, car es pas desaparegut. Es ailà mas amagat.
Lo nòm del moloch es un vertadièr aumenatge a un dels piègers dieuses que i aguèt pendent l’epòca antica. Los amonitas (e tanben d’autras nacions cananèas) aufrissián lo primièr filh coma victima en sacrifici al dieu Moloch, un dieu òrre que sonque voliá de sang e de mòrt. Lo mainatge èra lençat sul fuòc e cremat viu. Aquel foguèt lo nòm causit pel cercaire John Edward Gray en 1841 quora descriguèt l’espècia per primièr còp.
Se i a de noiridura, lo territòri d’un moloch es pas gaire grand. Un mascle sonque camina un pauc mai de 60 mètres de biais jornalièr. La feme sonque aperaquí un pauc mai de 30 mètres. Aquò entraïna pensar qu’an un territòri mejan que pòt arribar als 300 mètres de longor mas pas gaire mai.
Tanben demòran plan en de luòcs amb brica vegetacion. Se i a qualcunes arbres dont spinifex, d’acàcias o d’eucaliptus, lo territòri tanben serà causit pel moloch per i viure. Son de paisatges amb pas gaire predators, e d’aqueles, sonque las sèrps, d’aucèls de preda , de rainards, de varans e de dingos atacan sovent de molochs per los manjar.
La sieuna morfologia es estonanta e a coma sòla tòca far pensar als predators que lo manjar entraïnarà fòrça problèmas. L’ancessor pus ancian del moloch foguèt una espècia de reptil que demorèt a la sèlva australiana fa 18 milions d’ans. Mas perquè aquela espècia abandonèt la jungla per anar a viure al desèrt es un fenomèn pas encara descobèrt.
Uèi, al mond, i a d’autres lausèrts amb una morfologia semblabla o parièra e que tanben demòran en de zònas deserticas per se noirir d’insèctes. Qualcunas d’aquelas espècias (que son pas familha) son lo lausèrt ponchut de Tèxas, lo lausèrt amb la coa ronda, l’agana de’Aràbia e l’agana jauna tacada. Los scientifics creson qu’an aquela morfologia, conducha e abitat pr’amor de çò que los cercaires nomenan una convergéncia evolutiva (e que vòl dire que desparièras espècias an una evolucion semblabla malgrat èsser pas pròchas geneticament).
Cossí que siá, la sciéncia sonque pòt demorar estonada e aunorar un animal amb aquela morfologia estonanta, una abilitat encara mai estonanta de beure a travèrs de la pèl e una vida tan longa sens gaire predators. E se aquò es aital, aquò tanben vòl dire que la morfologia del moloch capitèt e plan, car la sieuna soleta tòca es evitar l’ataca dels predators.
Uèi, lu’enh de la populacion umana, lo moloch (que tanben n’i a de domestics) contunha la sieuna lucha per la subrevivéncia cossí faguèt los darrièrs 18 milions d’ans. Es una istòria naturala plan longa. Tanben estonanta car demòstra que los animals pus estranhs de la planeta tanben pòdon capitar e plan, justament pr’açò, la sieuna morfologia. Se i aurà molochs al futur es una causa desconeguda que sonque nosautres avèm lo poder de confirmar. Car totes los animals de la planeta blava an lo drech de viure (malgrat la sieuna morfologia).
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Fotografia Principala: Jarrod/CC.
