Ongan fa cent ans qu’un dels defendeires mai grands de la patz, lo president Woodrow Wilson, perdèt la batalha e considerèt que los Estats Units avián de dintrar en la guèrra mondiala. Totes los esfòrces realizats per aver patz pendent mai de dos ans e miei avián demorat inútils. L’Empèri Alemand o aviá de pagar. Una annada e pauc après la guèrra èra finida.
Totun, l’esfòrç per se mantenir neutral ja aviá agut fòrça problèmas dempuèi lo començament de la guèrra. En 1915 l’enfonzament per un sosmarin alemand del vaissèl Lusitania ja aviá provocat una granda enrabiada al govèrn estatsunidenc.
La pèrda de vidas del vaissèl estatsunidenc provoquèt pasmens l’anonci del govèrn imperial alemand d’anonciar l’enfonzament de quala que siá nau en la mar abans d’o far. Amb aquò, la neutralitat del president Wilson – un descendent de presbiterians escoceses – poguèt contunhar encara dos ans mai. L’orror de la guèrra de secession que Wilson aviá vist quand èra mainatge aviá creat en el la tòca d’aver la patz encara que lo prètz foguèsse naut. Èra melhor una marrida patz qu’una guèrra.
Una situacion insuportabla
Après ganhar las eleccions legislativas en 1917, Woodrow Wilson recebèt un telegrama d’Alemanha que confirmava que, dempuèi aquel moment, l’enfonzament de vaissèls en aigas britanicas seriá pas mai anonciat. Lo president demandèt al Congrés estatsunidenc se preparar. Caliá èsser en un nòu estat de neutralitat armada. E susvelhar per la proteccion del pòble dels Estats Units.
Maugrat aquò, l’opinion publica descobriguèt un autre telegrama del ministre d’afars exteriors alemand al govèrn mexican. I aviá una ofèrta d’ajuda militara se Mexic voliá tornar a conquistar Tèxas, Nòu Mexic, Arizòna e Califòrnia als Estats Units. Lo ton utilizat èra insultant. Aquestes estats èran estatsunidencs dempuèi la guèrra amb Mexic de 1848. Quina èra la intencion reala dels alemands ?
Lo ministre alemand Arthur Zimmerman confirmèt a Mexic que “se se fasiá la guèrra amassa, la patz tanben seriá facha amassa”. Èra totalament insultant pel pòble estatsunidenc. E l’opinion publica de tot lo país demandèt balhar una bona leçon als alemands.
Lo 2 d’abril de 1917 Wilson faguèt un discors en una session amassa del Congrés e lo senat estatsunidencs. Aviá l’aire solemne e tragic marcat a la fàcia. Aquel moment, lo moment que Wilson aviá volgut evitar dempuèi 1914 aviá arribat. La patz èra pas mai possible . La neutralitat èra ja solament un conte per mainatges. Wilson confessèt que las accions fachas per Alemanha ja solament podián èsser consideradas coma un acte de guèrra al govèrn e lo pòble dels Estats Units.
“Avèm pas cap problèma amb lo pòble alemand – çò diguèt Wilson -. Avèm pas cap d’ enemistat amb eles. De mai, avèm fòrça simpatia e amistat amb eles e pr’amor d’aquò fasèm çò que fasèm. Lo mond a d’èsser un luòc segur per la democràcia”.
Dos jorns après, lo 4 d’abril de 1917 lo Senat estatsunidenc votèt favorablament la resolucion presentada pel president Wilson. Lo 6 d’abril o faguèt lo Congrés. E dos jorns puèi Woodrow Wilson signèt la declaracion oficiala de guèrra a Alemanha. Los estatsunidencs se jonhián a franceses, angleses, portugueses, russes, italians, occitans, canadians e australians en la guèrra per sauvar la democràcia. Una democràcia que uèi lo jorn Euròpa encara a. S’aquel acte s’aguèsse pas jamai produsit benlèu uèi l’auriam pas. Pr’amor qu’America aquel jorn dintrèt en guèrra.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
