Segontes un nau estudi geologic eth sud-oèst deth territòri qu’aué son es Estats Units ( Arizòna e regions vesines) siguec hè milions d’annades, pendent eth Cretacèu, un país fòrça mès naut e eth sòn paisatge, com eth deth Tibet actuau. Era crosta terrèstra ère fòrça mès ampla e donques es montanhes que i auien èren tanben fòrça mès nautes, çò que cambiarie totauments eth paisatge d’aqueth territòri d’ua manèra prigonda.
“Quan era crosta dera Tèrra ei mès ampla, çò qu’ei sus era superfícia tanben ei mès naut, çò diguec Jay Chapman, deth Departament de Geologia e Geofisica dera Universitat de Wyoming. E çò qu’auem descorbit ei qu’er actuau territòri des Estats Units siguec, hè fòrça milions d’annades, un país fòrça mès naut que non ei aué”.
Entà auer aguesta conclusion es cercaires qu’estudièren aqueth territòri nord-american analizèren era quimia des arròques dera region e atau poderen determinar com siguec hè milions d’annades era cresta terrèstra. E aguesta, que siguec tostemps associada damb era nautor d’un territòri.
Un territòri fòrça mès naut
Es geològs confirmèren qu’era crosta terrèstra de çò qu’aué ei eth sud-oèst des Estats Units siguec hè milions d’annades enquia eth doble d’ampla que non aué. Atau, era crosta terrèstra auec enquia 57 quilomètres d’amplor. Açò se passèc pendent eth Cretacèu, un periòde geologic dera Tèrra que se debanèc entre ara hè 145 e 65 milions d’annades.
“Que i auie naues montanhes que neishien, çò confirmèc Chapman. E tanben i auie magma que gessie des dera crosta dera planeta e formaue naues arròques com eth granit. E quan eth magma èra pro ample, eth magma patiguec ua grana pression des arròques que i auien en naut e açò provoquèc diuèrsi cambiaments quimics en es mineraus d’aqueres arròques”. Mès, alara, que cau demanar-se com arribèc a èster atau era crosta dera Tèrra en aquera epòca en aquera region.
“Çò de mès normau entà auer ua crosta mès ampla ei ua collision o truc entre diuèrses plaques tectoniques. Açò produsís diuèrsi terratrèms e falhes que càmbien era composicion des arròques, çò contunhèc Chapman: Totun, enquiara non se sabie qu’eth territòri d’Arizòna siguec tan naut pendent eth passat e ei pr’açò qu’ei un descorbiment geologic important”.
Ara aqueri cercaires vòlen contunhar aqueth estudi damb d’auti en Chile o es Andes que poirien confirmar geologicaments totes aqueres naues donades geologiques. Se siguesse atau era vision qu’es geològs ans sus aquera region d’America deth Nòrd pendent eth passat poirie cambiar definituaments. Er estudi que ne parle siguec publicat ena revista online Geology.
Era Redaccion*
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
*Era Val d’Aran, de Juli Soler i Santaló, Editoriau Institut d’Estudis Ilerdencs, 1988.
