Ara que patissèm dempuèi fa jorns una onda de calor plan forta calriá benlèu assajar de parlar un pauc del cambi environamental, tot çò que pòt arribar de provocar en un futur pròche aquesta calorassa e qualas estratègias se pòdon prene per la contrarestar.
Amb aquesta calorassa i a de personas vielhas que moron a la pòrta de l’ostal, d’autres al dormitòri e d’autres encara pr’amor qu’an pas pro d’aiga per beure. Pòt èsser tan mortala la calor ? Aquesta ondada actuala es excepcionala o n’i auràn de mai en mai pus ? Aquò depend de la region de la planeta ont demorem.
A Califòrnia en 2006 moriguèron de centenats, a Chicago, solament en 1995 mai de 700 – e d’aquelas mòrts las majoritàrias foguèron de negres e de paures -. Pendent l’an 2003 a Euròpa i aguèt mai de 70.000 personas mòrtas per la calor. D’aquelas 20.000 a l’estat francés e una majoritat a Occitània. A Russia, òc a Russia ! en 2010 i aguèron pus de 10.000 mòrts per la calor, a Índia en 2015 mai de 2.500 maugrat que la chifra reala es, de segur, fòrça mai nauta.
La cresissença dels gases d’efièch de sèrra a l’atmosfèra a provocat atanben una creissença de dioxid de carbòni, de metan e de la temperatura generala. E segon los scientifics las ondas de calor se debanaràn de mai en mai sovent e seràn encara mai perilhosas.
Un perilh biologic
Lo nombre de jorns amb pus de 35 gras es crescut los darrièrs ans de manièra annadièra. Mas pòt l’èsser uman tolerar aquesta calorada tan nauta ? Segon los scientifics lo cors uman pòt pas tolerar tant calor. Los procèsses biologics e quimics que nos donan la vida son efectuats entre 36º e 37º. Mai enlà los umans pòdon patir de problèmas de santat.
“Amb la calor los canals de la sang se dilatan e lo còr marcha pus lèu – çò diguèt Jonathan Samet, de l’Escòla de Santat Publica de Colorado-. Es atal coma arriba mai de sang a la pèl e se patís una certa refrigeracion corporala. E del temps qu’aquò se debana, la sudoracion tanben ajuda refrescar la pèl”.
Car lo problèma pòt arribar se la calor demora mai temps. Lo cors pòt pas susar tant. I a una limita que depend de la santat del cors e cossí es cauda la pèl, la sang e lo cors. Se l’umiditat es grana la sudoracion pòt pas refrigerar lo cors. D’efièch, en 2008 ja i aguèt dos scientifics qu’avertiguèron que mai enlà de 35% i a un perilh real per la santat umana segon la calor e l’umitat.
Alara arriba l’esfondrament. Flaquesa e de vòmits. Se la refrigeracion arriba pas lèu lo fach pòt èsser fatal. Amb mai de 40º arriban las convulsions e lo coma segon la persona. Los nenons, vielhs e paures – qu’an pas d’aire condicionat – son los que la patisson pus.
La calor afècta la sòm – e dormir mal es pas bon per la santat coma ja es estat publicat a Sapiéncia – e lo cervèl ( los estudiants qu’an pas d’aire condicionat an 10% mai de decas que los que l’an, segon un estudi fach per l’Universitat d’Harvard.
Mai de calor dins las vilas
54% de la populacion mondiala viu en airals urbans. E una vila pòt arribar d’èsser entre 1 e 3 gras mai cauda que d’autres airals. Pendent la nuèch encara pòt arribar d’èsser pièger amb mai de 12º de calor que d’autras regions pas urbanas. Cossí far ?
Divèrsas vilas e regions de la planeta an dessenhat plusors estratègies per luchar contra la calor. Mai d’arbres es mens calor. E colors mai clars als tets atanben: un tet blanc reflectís 80% de la lutz dels solelh e un tet gris solament 20% !
De vilas coma Los Angeles ara ja obligant per lei de bastir amb de tets blancs. L’estat de Nòva York a plantat mai d’un milions d’arbres tre 2007. La vila indiana d’Ahmadabad a fach un plan per pintar totes los tets de color blanc. Mas tot aquò serà pas res se contunhan las emissions de gased d’efièch de sèrra. Totas aquelas mesuras poirián aver un efècte contra la calor solament tre 2050. I serem a temps ?
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.