‘Na espiada mespresosa suus animaus qu’a tendença a chamjar
L’espiada que portavam suus animaus a fòrça chamjat dempuèi quauquas annadas, veire quauques decennis, notadament suu fach de poder los considerar coma daus estres sensibles. Quò-lai a de consequença influençat lo drech en chamjar tanben la lei coma en Republica francesa en 2015 o dins l’Estat espanhòu en 2017, e dins d’autres estats de l’Union Europèa enguera. Avem tanben acceptat, graça aus resurtats d’estudis biologics, que de nombros animaus son capables de comptar o d’aver de las pensadas abstrachas.
En revanja i a enguera au mens un domèni onte los òmes z’an particularament pas acceptat ; s’agís de la lingüistica. Peus especialistas, lo fach de parlar, de possedir la facultat de lengatge e d’usar d’una lenga es totalament reservat aus umans. Peus lingüistas, lo lengatge es la facultat innada de poder apréner ‘na lenga, o mai d’una, e ‘na lenga se definís coma un sistèma de signes vocaus que permeten de comunicar ; un signe es constituit d’una unitat significanta (lo son emes, nommat ‘laidonc fonèma, e que pòt estre ‘na vocala o ‘na consonanta) associada a ‘na unitat signficada (que fòrma un imatge mentau per associacion de mai d’un fonèma). E per queus scientifics, los animaus an pas quelas capacitats ; au mai, son capables d’exprimir quauqua res mas pas de significar per quela produccion sonòra un imatge mentau a un congenère.
Mas coma podem pensar que los animaus que produsen daus sons, son pas a produsir quauqua res que fai sense e fòrma un imatge que lo congenère saubrá interpretar e compréner ? Quela concepcion exclausenta ven de luenh. Desjà, peus umans eus-mesmes, l’estre que pareis intelligent aus uelhs de tots, es lo que pòt possedir perfièchament ‘na lenga dominanta parlada de faiçon estandarda e sens accent tròp aluenchat de la nòrma. Quela concepcion a exclaus entau pendent longtemps fòrça personas : las populacions qu’avián pas lo privilègi de ‘nar a l’escòla, en particular las femnas que ne’n eran sovent privadas, las populacions colonizadas e que parlan d’autras lengas que las lengas dau colonizaire, daus còps unicament oralas e pas escrichas, las minoritats lingüisticas quand mesme escolarizadas mas qu’an un autre accent en rason de la lor lenga mairala, e chaudriá pas dublidar tanpauc los autistas, los qu’an un andicap, etc…
‘Laidonc, a fortiori, dins ‘na tala vision, imaginar que los animaus podrián estre intelligents qu’era pas possible e enguera mens que pueschan parlar ! Ilhs an pas de las chambas e daus braç mas de las pautas, pas un nas mas un gronh o un mus, pas ‘na boscha, mas ‘na gola, se reprodusen pas mas s’acoblan o s’aparian, e acoijan pas de dròlles, mas pitinan o meten–bas de pitits. Doncas, dins queu cas, coma pensar que disen e pas que ronhan, e coma pensar que tenen de las paraulas e pas que butissen daus brams !
Daus fachs en favor de l’existença de lengas animalas
Pertent, a la contradiccion de quela concepcion antropocentrista, de mai en mai d’estudis, notadament en etologia, pròvan que de nombros animaus significan ben de las chausas aus autres de la lor espèça, veire a d’autras espèças. Entau, los biologistas especialistas dau comportament animau an determinat de talas unitats sonòras portairas de sense chas los cetacèus, los ausèus, los primates, los felins, los ronhaires, los lops, los elefants… e mai chas daus insectes. D’efièch, queus scientifics an enregistrat queus animaus, sovent pendent de nombrosas oras, daus còps durent de nombrosas annadas, e an saugut isolar daus sons emes que provòcan de faiçons repetiblas las mesmas reaccions chas lors congenères, per pas dire lors interlocutors ; doncas an entau isolat de las unitats significantas que pòrtan de las unitats significadas. Peus etològues, en soma, podem ben usar dau terme de lenga peus animaus.
Segur, quelas lengas an benlèu mens de possibilitats de recombinasons de las unitats sonòras significantas o fonèmas e, certament, los sons son daus còps produsits de faiçon diferenta per respecte aus umans ambe las còrdas vocalas. Benlèu, qu’es pas possible tanpauc de distinguir de las consonantas e de las vocalas. Doncas de per queus quauques chamnhaments semantics, deuriam las apelar puslèu de las zoolengas, estudiadas au sen d’una zoolingüistica, d’aprèp la Societat Francesa de Zoosemiotica (la semiotica es la sciença qu’estudia los signes que permeten de comunicar) ; en tot cas, e mai se son un pitit pauc autrament dichas, lo quite principi demòra. ‘Na zoolenga pòt estre definida, coma tot sistèma de produccions sonòras devesiblas en unitats que, associadas entre ‘las, permeten de significar quauqua res e d’estre comprengut peus individús de sa pròpa espèça.
Daus còps, son pas de las comunicacions basadas sus daus sons portaires de sense mas ambe daus signes olfactius, gestuaus, tactiles, coloriferics, feromonaus… Dins tots queus cas, n’um pòt pas zo qualificar ‘laidonc de fenomèn zoolingüistic mas en revanja n’um pòt parlar totparièr de fenomèn zoosemiotic, e lo principi es enguera un còp lo mesme e pòt s’aplicar aus animaus.
E qu’es possible de ‘nar enguera mai luenh, perque los biologistas son capables de distinguir dins las produccions sonòras de las variacions geograficas o seguent las populacions d’individús. Desjà los especialistas evocavan de las zooculturas diferentas quand los animaus avián daus comportaments diferents ; qu’es notadament lo cas chas los primates qu’utilizan daus gatges diferents d’una region a ‘n’ autra, per exemple per tirar lo miau d’un bornat o per copar de la charn. Qu’es doncas, de faiçon parallèla, tot-a-feit legitime d’evocar lo terme de zoodialecte per qualificar de talas variacions d’un punt de vista lingüistic. S’agís pas aicí de percebre daus accents diferents coma chas los umans, sovent s’agirá mai de veire de las diferenças d’amplitudas o de frequenças dins las emissions daus sons. De mai, daus còps, n’um pòt distinguir tanben de las utilizacions diferentas de certans sons entre regions, e certans scientifics parlan doncas de zoolexics diferents, coma podem trobar peus umans daus lexics diferents entre mai d’un dialecte d’una mesma lenga.
Certament, i aurá de las gents per dire que los etològues fan aicí de l’antropomorfisme s’utilizan lo terme de zoolenga, mas l’antropomorfisme es lo fach de prestar aus animaus daus comportaments umans mentre que queus animaus fan pas realament parièr e de zo descriure ambe los mesmes mots. Mas qu’es pas lo cas aicí, pas d’un piau, qu’es mesme lo contrari. D’efièch, s’agís de completar la definicion eissida de las scienças umanas, per descriure un fenomèn que sabem conscientament pas estre totjorn exactament lo mesme, mas qu’utiliza lo mesme principi e doncas per sos nombros punts comuns permet d’usar d’un vocabulari fòrça pròpche. Qu’es ben pièg de negar chas los animaus l’evidenta proximitat, veire la quita existença, d’una comunicacion complexa que balha a çò qu’es prononçat un sense codificat de faiçon precisa e repetibla. Quò-quí a empaichat dempuei longtemps tota la recercha suu subjecte emper que, per definicion, n’um s’interessa pas e estudia pas quauqua res qu’existís pas. Pasmens, qu’es a priori pas lo ròtle de la sciença de botar de costat tot un domèni de la coneissença universala. Au contrai, qu’es lo moment, ara, de laissar la plaça a de talas investigacions per zo compréner melhor.
Un article d’Olivièr Dau Sochau*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
