Quauquas figuras medievaus que son hèra interessantas e originaus com la de Gaston Febus, Prince deus estats independents deu Bearn, qui lutè tostemps contra l’Ostau d’Armanhac, la Cort de París e la de Londres en ensajar de subervíver en un airau com las Pirenèus, qui començavan de deishar d’estar un hum de vaths independentas tà conéisher la dominacion de las granas poténcias europeanas.
Vadut en 1331 a Ortès e mòrt en 1391, Gaston Febus o Gaston III de Foish-Bearn, qu’estó ua de las figuras mei transcendentas de l’istòria occitana. Qu’estó poèta e guerrièr e qu’averé escrivut lo poèma “Se canta”, coneishut enqüèra uei per estar l’imne occitan. Las paraulas “Tòca-i se gausas” simbèus de las vilas de Foish e d’Ortès que son enqüèra utilizadas per un collectiu bearnés coneishut per la soa defensa de la “lenga nosta”.
Mes com sénher feudau qu’avó los sons territòris inconnèx; comte de Foish, vescomte de Bearn, de Marsan e Gavardan, Arièja, Tarn, Lautrèc, Nebouzan e Sent Gaudenç. Per las soas possessions occidentaus qu’avó d’autrejar l’aumenatge au rei anglés Edoard III e peus sons territòris orientaus au rei francés Felip VI. Per l’Andòrra e la província deu Rosselhon qu’avó tanben d’autrejar l’aumenatge au rei d’Aragon. Mes un còp començada la Guèrra de Cent Ans que lutè peu camp deu rei francés, a despièit d’aquò que l’enviè ua carta en la quau confirmava que lo País de Bearn èra lo son per l’òbra de Diu e de la soa espada, un document considerat com la Declaracion d’Independéncia deu Bearn, escrit en 1347, e qui demorè dinc a 1610, quan aqueth país qu’estó aucupat peus francés.
Un artista dab un caractèr violent
Lo comte de Foish qu’ei coneishut peus bastiments deus bèths com los castèths de Montaner e Morlana, bastits a la termièra deu Bearn. Qu’estó un gran mecènas de las letras e de las arts occitanas. Que i a tanben passatges escurs en la soa vita, com l’espudida de la soa hemna, qu’avó de huéger tà las terras deu son hrair, rei de Navarra, o las morts violentas deu son hrair e deu son pròpi hilh Gaston, qui segon lo dit, e voló emposoà’u. Qu’escrivó tanben lo Libe de la Caça mes aqueth còp en lenga francesa, un gran classic deus incunables dinc a uei.
A despièit deu son caractèr, qu’estó un prince cranhut e arrespectat peus autes sénhers feudaus de l’epòca e de la region. En luta contra lo Comte d’Armanhac, aqueste, que serà hèit presoèr e qu’averà de pagar ua soma immensa entà poder arretrobar la soa libertat. Aquò pemetó a Gaston Febus d’aver ua Cort luxuosa .
En mei, que serà un celebre guerrièr de l’epòca. Atau, que serà en guèrra a contunhar; en 1345 contra los anglés, en 1356 dab los cavalèrs teutonics en Prussia contra los pagans, en 1358 contra los susmautats de las jacqueries, en 1371 contra l’Ostau d’Armanhac, e, fin finau, en 1375 contra lo Duc de Berry, que’u volèva arpar lo títol de Loctenent deu Lengadòc.
Mes enlà de las soas composicions poeticas e artisticas, la soa arquitectura militara e las soas participacions a divèrsas guèrras, uei hèra de bearnés que’s bremban d’eth pr’amor qu’averé escrivut Se Canta e pr’amor qu’estó lo prumèr, lo fondator d’un estat per las Pirenèus que demorè 300 ans de reng un país independent: lo Bearn. Uei que hè partida de Gasconha e d’un aute país aperat Occitània.
La Redaccion
