En Anglatèrra los viatjaires nordics e alemanics s’establigueron, possent vèrs l’oèst del país los bretons. Los viatjaires alemands, los anglo-saxons, establigueron lors reialmes, los unifiquent dins un solet reialme anglés a l’epoca d’Edoard lo Confessor, mòrt en 1066.
La mòrt d’Edoard determinèt lo duc Guilhem dels Normands de conquerir lo reialme anglés e lo sasir del novèl rei Harold Godwinsson. Los reis angleses èran los reis eluts e la tèrra èra cultivada pels paisans liures. Tot foguèt transformat per la conquista normanda. Los paisans devengueron serfs. Un grand nombre de la noblessa anglesa quitèt lo país per s’enrotlar en servici ab l’emperaire byzantin a Constantinòble, ab los guerrièrs escandinavians de la Garda Varangiana. En 1204 los descendants d’aquestes s’opausarián al nom de l’emperaire als crotzats arribats de l’oèst, e de l’Anglatèrra tanben.
Lo duc Guilhem, ara rei d’Anglatèrra, balhèt las tèrras dels angleses en feudalitat a sos cavalièrs normands. En 1086 per sos ordres foguèt compilat lo Libre Domesday, un inventori minuciosament detalhat de tota la tèrra e tota la proprietat en Anglatèrra. Es lo solet inventori de son tipe al mond.
Los viatjaires vikings avian navigat, pendent los sègles, en rota per Constantinòble, los fluvis de las tèrras immensas de so qu’apelam uèi la Russia – del nom d’aquestes viatjaires, los Rus. Se maridèron amb las eslavas del pais, e lo colonisavan.
Al sègle Xen lo prince de Kiev adoptèt lo crestianisme bizantin, e l’impausèt ferotjament suls paisans, que faguèt servs. Aquò èra plan convenable pels viatjaires fugits d’Anglatèrra qu’èran leials a l’emperaire bizantin e detestavan lo papa pr’amor de son sosten del Normand Guilhem.
Los doas grandas ciutats-estat de Kiev e Novgorod devenián de mai en mai poderosas e los pòbles sosmeses al feudalisme. Los termes “edat obscura” e “edat mejana” son pejoratius. “Edat obscura” denota las annadas 300-1066, e lo terme reflectis la nòstra ignorancia d’una epòca plena de grands fachs. “Edat mejana” denota una epòca “entre doás autras” – l’antiquitat e la Renaissensa – qu’apelam civilisadas, e lo periòde entre elas non-civilisada, non-vitala, e estagnanta. Aquè es l’arrogancia en extremis. Las annadas en question (1066-1400) èran plan ricas en invencion e l’acomplissaments umans.
La mal nomentada edat obscura
Çò qu’apelam “l’edat obscura” es testimòni de plan d’exèmples de construccion e d’arquitectura superba, lo desvolopament de comunicacions, los escambis culturals, e sobretot, la naissensa de las lengas europèas, evolucionadas del latin dels romans: espanhòl, occitan, catalan, francés, portugués, italian, roman; pendent qu’a l’èst, en co de l’empèri bizantin, lo latin foguèt remplasat pel grèc coma lenga administrativa e eclesiastica. Al nòrd evolucionarián las lengas que reconeisem coma alemand e, mesclat amb lo latin via lo francés, l’anglés. Mercés a dos missionaires grècs foguèt tanben inventat l’alfabet eslavonic.
En las peninsulas italiana e iberica foguèron creats pels gòts los caps d’obra de pintura, plens del solelh d’un atge vertadièr d’aur, e lo meteis en çò dels vandals de nòrd african. (Es un emperaire vandal que cal mercejar d’aver abolits los “jòcs” gladiatorials, orribles e crudèls).
L’empèri bizantin fasiá una reconquista de la mediterranèa al sègle VIen, mas sa renha èra breva. Pasmens, son art florissiá fins a la península iberica. Al sègle VIIen Mohammed unifiquèt las tribús arabas sota una nòva religion, l’Islam, qu’establiguèt las principalitats ont la medicina, los arts e las sciencias florissián. Al sègle VIIIen los maures del Maghreb conquistèron la peninsula iberica fins als Pireneus, establissent una civilisacion de tolerància e de beutat que seriá precursora de la renaissensa europèa. Las principalitats occitanas tanben, influenciadas per aquesta civilisacion iberica, son rasonablament consideradas, al sègle XIIen, lo jardin de l’Euròpa, ont una autra civilizacion plena d’acomplissaments en literatura e musica fasiá benvenguts los fidèls de totas las religions. En Sicília tanben, jos los normands, los catolics, los musulmans e los bizantins trabalhèron ensems per bastir las glèisas d’una beutat magnifica.
Lo monastisme arribada en Euròpa via Egipte e l’orient. Sas originas se troban en çò del bodisme. Los primièrs monges crestians se trobavan en Egipte. Los monasteris èran repositoris de las arts, del saber medicinal, e del saber de la leteratura de l’antiquitat. Los monges inventèron lo libre come lo coneissèm uèi. Inventèron tanben l’alfabet minuscul. L’edat mejana possedisiá tanben lo saber dels anaestetics e lo de la medicina erbala qu’es estat perdut.
Mas emplegam encar l’adjectiu “medieval/a” per denotar la crudelitat e l’ignorancia! Mesme que l’economia foguèt fondada sul trabalh de servs, los paisans que suportavan la civilizacion de l’alta edat mejana (1100-1225) avián plan de temps liure e plan de leser per comparason amb los salariats estressats, deprimits e sobre-trabalhats de nòstres jorns.
Al còr de la vida cotidiana era la Glèisa Catolica. L’annada ab sas festas, e las oras de cada jornada èran establidas per la Glèisa. Los mostiers sostenián lo pòble als temps de guèrra, de famina e de malautiá (èran ospitals tanben). Lo serv aviá sa tèrra per cultivar. Sos besonhs e eles de sa familha èran assegurats per sa vida entiera per la Glèisa, de son baptisme a sas funeralhas.
La produccion èra facha per la comunautat locala, del serv al sénher. Mai tard, lo desvolopament d’un capitalisme mercadièr augmentariá l’opression del serv, la produccion facha non pus simplament pels besonhs de la comunautat, mas per vendre alhors. Mas pendent la nauta edat mejana, pas solament èra l’usura un crim capital, mas la classa mercadiera, la borgesia, èra mespresada mai que tota autra classa, pas digna d’èsser remarcada per la noblessa. Mesme los servs èran superiors!
Al meteis temps, en China, las dinastias T’ang e Sung èran ligadas amb l’Asia centrala e l’Euròpa e amb los monds musulman e crestian, per mejan de la rota de seda. A-n-aquesta epòca la civilizacion chinesa aviá realisat son mai naut nivèl, son atge d’aur, jamai reganhat après.
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
