Los pòbles d’Euròpa fagueron un acòrd amb los guerrièrs de l’èst afin de sobreviure e ganhar la siuena proteccion. Simplament aquò anèt aital:
“Volèm viure en patz e avèm besonh d’èsser protegits.
– Vos protegirai se seretz mos sèrvs. Seretz amb ieu, amb vòstras tèrras e totes los vòstres. Vos protegirai contra los autres coma ieu e vos prometi la patz. Mas seretz los mieus. Podi vos tuar. Trabalharetz per ieu, cultivaretz ma noiridura, seretz incluses dins mon armada quand anarai a la guèrra. Mas seretz jamai desseparats de la tèrra. Òm pòt ges vos expulsar de la tèrra. Vosautres e la tèrra siatz inseparables.”
Aital foguèt l’acord entre sèrv e sénher, e los pòbles de la pax romana fogueron aital sosmeses als cavalièrs arribats de l’èst e del nòrd.
En Anglatèrra (aprep lo feudalisme i foguèt establit pels Normands), e sens dobte tanben dins las autras principalitats europeas, i aviá una regla establida, que se lo sèrv s’escapava, aviá una annada e una jornada per evitar d’esser sasit. Aprep aqueste temps, era prononciat òme liure.
Los sèrvs fugitius fugissián logicament a las vilas e ciutats, ont èra aisit s’escondre dels perseguents. I aviá tanben l’oportunitat d’èsser emplegat pels artisans, eca. A travèrs los sègles, los òmes liures de las vilas augmentarián la borgesia, del nom bourg (angles borough, alemand Burg, vila).
CHINA
Jos la dinastia Han, contemporanèa amb l’empèri roman en Euròpa, fogueron finalament sosmeses al feudalisme los paisans liures chineses, un procés començat en China al sègle tresen abans. J.C. China aguèt l’epòca feudala la mai longa del mond, de las reformas de Chin Shih Huang Ti al sègle tresen ab. J.C. fins al sègle XXen.
DOÁS ROMAS
L’emperaire Constantin, nascut a York en Granda Bretanha, aviá vencut son rival pel tron imperial al sègle quatren, e legaliset la religion crestiana. Aquesta èra gaire una religion unida. L’emperaire el meteis èra eretge dins los uelhs de los que devendrián los ortodoxes. Mas enfin, lo clergat crestian de tot tipe èra jos la lutz. Eles que ganhavan l’aprobacion dels conselhs ecclesiastics, jos la presidéncia dels emperaires, contrarotlavan enfin lo poder politic, e dins lors mans i aviá las forças coercitivas de l’estat roman. Aprep un assai de restaurar lo paganisme sus la part de l’emperaire Julian (renhat 361-363), l’emperaire Teodòsi l’aboliguèt fin finala.
Constantin aviá dividit l’empèri en doás partidas, e establiguèt sa capitala en Byzantium, renomada Constantinòble. L’economia d’aquel empèri bizantin restava fondada sus l’esclavatge dometjau. Aital contunhava en existéncia l’empèri roman-bizantin e crestian fins la conquista de la ciutat pels turcs en 1453.
Èra dins l’èst que los dogmas crestians principals èran ferotjament discutits e finalament establits, menant al triomf d’una sècta, los Atanasians, e lor credo çò qu’apelam uei lo crestianisme ortodox. La glèisa dins l’oèst se trobava sota l’evesque de Roma, dich lo papa. El se trobava de mai en mai isolat dels evesques de l’èst, e se desseparèt enfin d’eles en 1054, aprep mants sègles de desacòrds e de cismas.
La fondacion d’aquela l’economia estant l’esclavatge, aquesta foguèt reflectida dins la lei canonica. Pas solament foguèt l’usura condamnada, mai tanben lo salariat. Los crestians fogueron interdichs dels dos! (Veire los escrichs de S. Joan Crisostom). Pasmens, la Glèisa aviá pas de problèma per l’esclavatge!
Dins l’èst tanben la Glèisa aviá pas de problèmas a regard del feudalisme, e aqueste foguèt mesme reflectit dins lo biais d’oracion e de suplicacion. Ailà tanben foguèt l’usura enebida, e punida de mòrt, los Josieus solets exceptats, estent fòra de la Glèisa. (En Itàlia las dispensacions papalas exceptarián tanben los lombards eca, quand un capitalisme primitiu començava a se desvolopar).
Los reis dels francs e dels autres guerrièrs qu’ocupavan los païses de l’oèst avián vist l’avantatge d’èsser ganhat per mejan d’una soleta religion unificanta per soslinhar lor autoritat, e acceptavan lo papa de Roma coma lor cap. D’aquí enlá devenián los papas sénhers feudals a lor torn, los isolant de mai en mai dels evesques orientals. Lo rei dels francs, Charlesmanhe, al sègle IXen, foguèt consacrat pel papa emperaire de l’oèst, un insult al emperaire roman de Constantinopla. Charlesmanhe e eles aprep foguèron apelats emperaires romans sants.
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
