Aquò es çò qu’a descobèrt una còla scientifica sus los monards capuchins del Brasil: trincan de pèiras amb d’autras pèiras e ne fan espleches ponchuts. E o fan intencionadament. Lo resultat son de pèiras qu’an las caracteristicas e morfologia d’un espleche produsit per un ominin.
La descobèrta es estonanta pr’amor qu’aquesta sòrta de comportament se pensava que solament èra tipic dels ominins e pas dels monards del Nòu Mon coma los capuchins brasilians (Sapajus libidinosus ). E o a descobèrt una còla internacionala del Collègi Universitari de Londres e las universitats de Sao Paulo e Oxford.
Perqué o fan ? La causa encara es pas clara pr’amor que los ominins o fasián per copar la noiridura, mas los monards capuchins se limitan a chucar las pèiras, benlèu per n’aver nutrients coma lo silici o d’autres liquèns que poirián aver de foncions medicinalas encara desconegudas.
Pèiras talhadas sens utilizar
“Una descobèrta coma aquesta ajuda a comprene melhor lo mond de las nòvas tecnologias en çò dels ominins – çò diguèt Michael Haslam, del Grop de Recèrca Arqueologica de Primats de l’Universitat d’Oxford -. E trincar una pèira amb una autra e n’aver un espleche ponchut es una granda part d’aquesta istòria. E aquò pòt far cambiar la nòstra manièra de pensar sus la conducta evolutiva dels ominins”.
L’estudi s’es fach sus la colònia de monàrds capuchins que i a en lo nòrd-oèst del Brasil. E maugrat que los monards trincan las pèiras amb d’autras, un còp trincadas son pas utilizadas, son lançadas e pro. Aquò es fach a travèrs d’un procés d’observacion individuala e amb la utilizacion d’una o las doas mans. E s’arrestan pas fins aver la forma volguda.
Las pèiras utilizadas per trincar las autras tanben se trincan e laissan un registre arqueologic de l’accion dels primats fòrça bon. Après trincadas, los monards utilizan tornarmai aquestas pèiras dont una amassada de mai de 100 troces a pogut èsser estudiada sus lo luòc pels scientifics.
Aital, los arqueològs brasilians e angleses an pogut recuélher pèiras entièras, pèiras trincadas e pèiras qu’an la forma d’espleches d’ominin. Mai de la meitat d’aquestas avián una fractura concoïdal, çò típic dels espleches restacats amb la produccion ominina.
“Pendent los darrièrs dètz ans avèm avançat plan en l’estudi de l’utilizacion e produccion intencionada d’espleches faches pas per ancessors umans mas per d’autres monards – çò soslinhèt Tomo Proffit, de l’Escòla d’Arqueologia de l’Universitat d’Oxford-. Maugrat l’idèia iniciala qu’aviam son d’espleches fachs per d’autres ominins que an pas evolucionat coma o faguèt l’òme”.
Totun, l’estudi fach per aquestes scientifics es publicat en la revista Nature confirma que cal se far encara mai de qüestions sus las escassenças d’utilizacion de tecnologia amb de pèiras abans de la nòstra pròpia evolucion. Aital, ara es pas segur que d’autres ominins utilizèsson aquesta tecnica per trincar pèiras abans de l’aparicion del registre arqueologic. Benlèu foguèt possible.
L’estudi que desvolopa mai de qüestions sus la formacion d’espleches de pèira amb aquesta tecnica obrís doncas una nòva pòrta de la coneissença umana. Benlèu avem estat pas los unics animals de la planeta qu’avèm evolucionat aital. Benlèu tanben d’autres o an fach abans, al còp a o faran qualque jorn. Las responsas scientificas benlèu permetrián als umans d’èsser una pauc mai umils.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
