Pendent lo sègle VIII, l’empèri franc ja aviá assegurat la frontièra occidentala amb la creacion de la Marca Ispanica e tanben la frontièra orientala, aprés lançar un ensems de campanhas contra las tribús avaras en la region de Panonia qu’avián estat una capitada. Es conegut que los abitants d’aqueste airal europèu èran eslaus que lèu comencèron a crear unes pichons comtats vassals de l’estat carolingian.
La majoritat de las gents èran encara pagana, malgrat lo fach que los primièrs contactes amb lo cristianisme foguèron ja realizats pendent la sieuna arribada a lors territòris actuals al sègle VI. Un còp tombat lo jo avar, res podiá ja arrestar los missionaris germanics de començar a espandir la sieuna fe entre los eslaus. Las vilas mai importantas per l’evangelizacion èran Salzborg e Passau, pr’amor que la zòna eslava se trobava jos aquesta jurisdiccion religiosa. En 828 l’evesque salzborgian Adalram consacrèt la glèisa a Nitra, sèti diocesian del comtat eslau de Pribina.
Pauc après, Nitra foguèt conquistada per los moravians e annexada a la Granda Moràvia coma la sieuna part orientala. Lo nòu reialme volguèt èsser mai independent de l’influéncia dels Francs e qualqu’uns ans après lo comte Rastislav decidiguèt aver unes ligams mai fòrts encara amb un autre empèri vesin, l’Empèri Bizantin de Miquel III. En 862 aqueste emperaire recebèt una peticion de Ratislav que demandava assisténcia per evangelizar los eslaus pr’amor qu’estes solament recebián la paraula de Dieu en latin, una lenga que comprenián pas.
Una mission evangelizadora
Miquel III demandèt a dos letrats sieus, los fraires Constantin e Metodi de capitar una mission que voliá far mai prèpa la paraula de Dieu a los eslaus en la sieuna lenga naturala. Los dos fraires, originaris de Tessalonica, ja avián una longa experiéncia en qüestions eclesiasticas e tanben administrativas. De mai, tanben avián agut una experiéncia en tot viatjar a tèrras alunhadas pr’amor que, pauc abans la mission de Miquel III avián visitat coma missionaris la peninsula de Crimèa. E abans de començar lo viatge a la Granda Moràvia creèron un alfabet nòu, que puèi seriá conegut coma l’alfabet gaglolic.
Aqueste aviá los caractèrs grècs e ebrieus coma basa e la sieuna fin èra poder enregistrar los tèxtes sagrats en lenga eslavonica. Los dos fraires avián coneishença d’eslau ancian pr’amor que èran tanben originaris d’una region amb una granda comunautat eslavofona. Cal soslinhar que, en aquela epòca, i avián pas plan de diferéncias entre los parlars eslaus balcanics e los d’Euròpa centrala e l’alfabet gaglolic èra doncas, un bon espleche per conservar la lingua franca eslava – que se sonava tanben eslau eclesiastic-. Foguèt en aquesta meteissa lenga que Constantin escriguèt lo primièr poèma conegut de tota l’istòria eslava, lo Proglas, una sòrta de prolèg per la Biblia qu’aviá 110 vèrses.
Après quatre ans de mission, los dos fraires capitèron e Roma pensèt que çò que fasián èra fòrça interessant. Maugrat que l’eslau eclesiàstic èra pas encara una lenga oficiala mas los dos fraires defendèron lo drech de totes las nacions d’èsser evangelizadas en la sieuna lenga. E capitèron. Lo Papa Adrian I decidiguèt, fin finala, de los ajudar. Al delà d’acceptar lo particularisme de la mission dels dos fraires, nomentèt Metodi coma los primièr evesque eslau en tot crear la primièra provincia eclesiastica de Panònia-Moràvia.
Malurosament, lo sieu fraire Constantin, que ja aviá en aquela epòca cambiat lo sieu nom e ara s’apelava Cirili, moriguèt en un monastèri de Roma. Constantin aguèt de contunhar la mission de la Glèisa fins la sieuna mòrt en 885. La situacion politica en la Granda Moràvia èra pas alavetz tant favorabla per la sieuna òbra pr’amor que lo nòu comte grandmoravian, Svatopluk volguèt melhorar las sieunas relacions amb los francs.
Aquò aguèt coma resultat l’aceptacion de la preséncia dels missionaris germanics en aqueste territòri de los discipols de Metodi qu’aviá encara la mai granda posicion eclesiastica. Foguèron precisament los seguidors de l’avesque d’origina bizantina lo factor principal per lo desvolopament de la cultura eslava en general. En 885 jos l’influéncia dels Francs, Svatopluk decidiguèt expulsar los missionaris e ligar lo destin de la Granda Moràvia amb la liturgia latina. Mas la contribucion de Constantin e de Metodi despareiguèt pas pr’amor que pendent la sieuna preséncia al territòri de la actuala Eslovaquia Occidentala e Moràvia creèron una plan fòrta tradicion que demorèt pendent sègles.Foguèron subretot Climent e Naum los que contunhèron lo legat dels dos fraires de Tessalonica.
Pauc après qu’aguèron marchat de Moravia, dotzenats de cirilometodians arribèron prèp del lac Okhrid, en la Republica de Macedònia actuala. Lo monastèri d’Okhrid e plan d’autres similars, fondats o dirigits per aquestes discipols, foguèron un centre cultural de totes los eslaus balcanics, subretot en l’Empèri de Bulgaria que foguèt crestianizat pendent la meteissa epòca e qu’ajudèt en la florida de l’escritura e l’educacion de l’eslau eclesiastic. Los tèxtes sagrats en aquesta lengua s’espandiguèron dempuèi Dalmatia fins la Polonha d’uèi lo jorn.
L’alfabet glagolic balhèt pas al cirilic e quand los comtes russes foguèron crestianizats al sègle dètz per los bizantins, la tradicion liturgia eslava, iniciada per los dos fraires de Tessalonica s’espandiguèt lèu per la majoritat dels territòris eslaus orientals. L’alfabet rus actual, coma los dels serbis, ucranians e bielorusses a coma basa tot l’alfabet cirilic. De mai, los tèxtes sagrats, e mai la revirada de la Bíblia a l’eslau eclesiastic foguèron uan granda influéncia en la lenga medievala de totas las nacions eslavas.
L’importància de Cirili e Metodi foguèt doncas espectaclosa. Son venerats per practicament totes los eslaus coma sants e la sieuna mission aguèt grandas repercussions politicas e culturalas a long tèrme. Per o reconéisser, en 1981, lo Papa polonés Joan Pau II. Declarèt los dos fraires copatrons d’ Euròpa tota.
* Michal Čukan
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
