Abans l’an mil lo desvolopament social, economic e cultural d’Euròpa sembla petrificat en una vision ascetica de la realitat: la cresença generalisada de la part del clerjat sus l’ imminenta fin del mond, l’apocalipsi, e de l’istòria del òme, indusís las massas en la vida vidanta a una espèra e una preparacion per l’eveniment final.
Lo biais collectiu d’i pensar totjorn, contunha d’èsser dominat per la supersticion, amb la diferéncia que los monstres e los dieus pagans malignes foguèron remplaçats pels emissaris del diable o per lo meteis sus diferentas formas.
Dins aqueste contèxt escur, la femna se presentèt coma creatura maligna e impura, la carnacion del marrit, considerada un èsser inferior e figurava coma un objècte, un mièja per l’amor carnal, un simbòl del mal, causas que foguèron afirmadas per la Glèisa Catolica pendent de sègles. En fach, lo drech canonic, e mai fins Sant Tomàs, considerèt la femna coma una causa necessària per l’òme, e amb los Paires de la Glèisa se convertiguèt en la pòrta del infèrn.
Dempuèi la siá intrada dins lo mond, la femna medievala èra en desavantatge perque la seuna naissença èra considerada una desgràcia, e causa d’angoissa per la dòt que los parents avián ofèrt.
Mal recebuda, mal vestida e pièger noiridas dels seus fraires, la siá vida foguèt consacrada a doas activitats: l’atencion domiciliària e lo procrear un mainatge, de fach, la sola responsabilitat èra engendrar los filhs e los susvelhar: lo marrit acompliment en aquel prètzfach aviá coma consequéncia lo sieu refús, e dins lo cas d’esterilitat, la femna veniá renviada a la familha d’origina o barrada en un convent. Aquelas vocacions forçadas èran pas desiradas per las femnas joves, mas cal dire que lo convent es estat pendent longtemps l’unica opcion per una femna per aver d’accès a la cultura, de fach tanben pr’amor qu’atanh la possibilitat d’estudiar. L’accès èra una autra “zòna” reservada pel contraròtle masculin.
La societat crestiana assignava pas cap de luòc especific per las femnas, tanben si a l’Edat Mejana s’apliquèt una ierarquica dels ròls, dels òrdres o de las condicions (cavalièrs, clerjat, paisans), mas se pensèt pas a la condicion femenina coma una categoria umana, pus coma un objècte espleitable.
Una vida publica limitada
Tanben la vida publica èra fòrça limitada, que los se enebiguèt parlar en public, es tant aital que quitament en los cases legales, los calguèt èstre representadas per un òme, es a dire dempuèi lo paire, i avia lo marit o un parent prèp de sèxe masculin.
Mas, quitament en l’Edat Mejana se trapèron de signes importants de l’evolucion dels dreits femenins, mai se parlam dels privilègis e se fa referéncia solament a las classas ricas e nòblas, que podèron gausir de la relativa emancipacion concedida per lo drech germanic, en competéncia amb lo drech roman. Aprèp l’an mil i aguèt un cambi de la lei de succession, permetent que, en abséncia de filhs mascles, se podiá passar la proprietat a las femnas e per lo primièr còp la femna poguèt èstre proprietària de la meteissa manièra que l’òme, amb tot çò portat a la siá proprietat coma dòt quand s’aviá maridat, e teniá lo dreit de parlar en l’administracion de la zòna, doncas qu’assumís la responsabilitat completa quand lo sieu marit èra absent.
A ela li calguèt èstre capabla de manténer los desparièrs comptes coma loguièrs, per assegurar la mantenença de la proprietat e tanben la possibilitat de prejudiciar arribat lo cas, e aiçò rebat lo fach qu’aviá coneissença del drech faudal e que podiá legir e escriure.
Paucas femnas arribèron a la cultura
La vertat es que solament las femnas qu’ apertenián a la noblesa aguèron accès a la cultura, aiçò es una causa evidenta dins una epòca que n’asimèt pas a las femnas, e solament los òmes nòbles podián s’exprimir.
Pr’aiçò la produccion literària e artistica de la femna a l’edat mejana es un tèma estranh, mas i aguèt una limitada produccion siá per tèxtes ligats a la religion, siá en lo contèxt dels trobadors dels sègles XII e XIII en Occitània, ont las femnas aguèron beneficis legales existents pas en autras parts d’Euròpa. Aquestes qu’apertenián a la noblesa, mercés al còdi Justinian e al còdi Teodosian, possedissián un estatut civil privilegiat e malgrat totjorn jos l’autoritat de l’òme, jogavan un papièr important en la vida sociala, en donant vida a las convèrsas, coma locutriz realas e activas.
Aital que cossí èran mai liuras e independentas, tractèron de demostrar lo pròpri valor en los poèmas d’amor cortés, representant la contra-part femenina del trobadors que faguèron composicions de poësia e musica, ont l’amor èra lo tèma central. Los trobadors balhavan a las femnas las qualitats de damas nòblas, cultivadas en sabent “trobar”, educadas, bèlas, de bona reputacion, cortés e agradiva.
Las femnas tanben cantavan als trobadors, e pas als sieus marits, perque en los maridatges i aviá pas d’amor, e las unions èran totjorn entrepachadas per los interèsses politics o militars de las doas familhas. Los sentiments comptavan pas en aquestas aliganças, e pr’aquò, sovent, l’amor s’ exprimissiá defòra del matrimòni: una caracteristica de l’amor cortés foguèt la libertat, tanben dins la union.
Mai tard aquestas poetessas d’amor cortés foguèron nomenadas trobairitz (verificat dins lo roman Flamenca), e en ne comparar los dos biais d’èstre poëtas, vesèm que las femnas imitavan pas simplament l’estil dels òmes, mas creguèron un genre en se meteis, ont las poësias amorosas brilhèron per lo realisme e per las referéncias dirèctas a l’amor carnal.
Los tèmas son l’amor, lo desir, lo besonh e una preocupacion totjorn liada a la passion amorosa, e son escrits mai parions als jornals, e nimai la siá poësia, que respectèt la forma de la poësia dels cortesans utilizant pas la retorica, tot aiçò es escrit amb un lengatge dirècte e sens ambigüitat.
Los escrits de las trobairitz se dividisson en monològ e dialòg poëtic, ont los primièrs comprenon las cançons dels aflats segon l’amor cortés; los sirventés son de poësias d’atac e critica a un personatge, e los cobles, que son los escrits mai complèxes, pr’amor que, de còps, l’existéncia d’una trobairitz s’es pas demostrada que per los manuscrits relatius al sieu coble masculin. Ara lo problèma mas complèxe es qu’un es pas segur de la sieuna identitat, en fach en escasenças, l’existéncia reala d’aquela figura femenina poiriá èsser un autre òme, o quitament lo meteis òme que respond en forma d’una femna.
Lo dialòg poëtic compren las tensons, qu’explican la rason que pulsa la fantasia d’un poëta en tot crear un determinat poëma, e representan la màger part dels escrits, cossí los òmes utilizèron aquela forma de poësia per solucionar los problèmas actuals, las femnas per demandar un conselh o presentar una situacion.
Se numerisèron los noms de vint trobairitz e sièis foguèron plan identificadas: la Comtessa de Dia, Azalaïs de Porcairargas, Na Bieiris de Romans, Na Castelosa, Na Clara d’ Andusa, Na Tibòrs de Sarenom. Las tensons entre femnas foguèron signadas per Alaisina Iselda, Na Carenza, N’ Almucs de Castelnòu e N’Iseut de Capion; sèt o uèch tençons entre femna e òme, que son nomenadas Alamanda, la comtessa de Provença Garsenda Forcalquier, Na Felipa, Guilhelma de Rosièrs, Na Lombarda, Maria de Ventadorn, Isabela, Domna H; autras cinc pèças que comprenon un messatge d’amor d’Azalais Altier, e las sirventés de Gormanda de Montpelhièr.
*Giuliana Mulas
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
