Quand pensam en los primièrs òmes qu’arribèron a Islàndia totjorn pensam en la colonizacion vikinga. Totun, mai de 1000 ans abans, un comerciant sortiguèt de Massilia (uèi lo jorn Marselha) e arribèt a aquesta illa en un viatge de mai de 12.000 quilomètres qu’encara uèi es estat considerat estonant. La sieuna gèsta encara ara es remembrada en tèrras provençalas: lo sieu nom Piteas.
Geograf, explorador, comercial e scientific, Piteas (380-310avC) laissèt la sieuna vila mairala en tot cercar una possibla rota alternativa per comprar estanh. La causa n’èra lo barrament de l’Estrech de Gibartar per la flòta cartaginesa, en guèrra amb los grècs de Sicília.
Après crotzar l’Estrech, naveguèt al long de tota la còsta galla e arribèt a las illas de la Granda Bretanha. Qualques istorians an identificat l’illa normanda del Mont Saint Miché coma l’illa ont comprèt mai estanh abans de contunhar lo sieu espectaclós viatge.
Encara uei se discutís se contunhèt amb lo pichon vaissèl mediterranèu qu’aviá amb el dempuèi Marselha o cambièt la nau per lutar melhor contra la climatologia de l’ocean Atlantic. Ja foguèsse amb un vaissèl grèc o amb un autre bastit en tèrras mai septentrionalas, lo sieu périple contunha captivant los geografs pendent la nòstra epòca.
La descobèrta de Thule
Après visitar Britania, las illas Orcadas e las Shetland contunhèt fins arribar a una tèrra alunhada que los expèrts an identificat coma Islàndia. Aital foguèt nomentada per Piteas, Thule, e la pròva d’aquò ne serián las descripcions d’un “fuòc qu’a lutz totjorn” coma referéncia a aquesta illa volcanica. Mas se sap pas perqué contunhèt lo viatge un còp aviá trobat una zona de produccion d’estanh (principal component de las armas de bronze de l’epòca) cap a Cornoalha e Bretanha. Ja aviá arribat a la sieuna tòca e podiá alavetz tornar a Marselha e far un bèl negòci. Mas prenguèt la decision de contunhar mai al nòrd, totjorn mai al nòrd.
Crotzèt lo Cercle Polar Artic e puèi las montanhas de gèl o icebergs arrestèron lo sieu camin. Piteas decidiguèt qu’ara èra ja moment de sauvar la vida e tornar. Mas causiguèt tornarmai la rota malaisida. Après visitar l’illa d’Ibernia (Irlanda), arribèt fins a Danemarc, Norvègia e après las còstas germanicas.
La sieuna òbra, escricha en doas parts nomentadas Sus l’Ocean e Périple, foguèt escricha après tornar a Massilia e vendre tot çò qu’aviá aquerit en tèrras del nòrd europèu. Cal pas dire que poguèt obténer fòrça argent e qu’aquò li permetèt contunhar una vida plan regalada en tot dedicar la sieuna coneissença geografica a l’espandiment de la sciéncia.
La descripcion del sieu viatge provoquèt una extraordinària discussion dins la comunautat scientifica ja pendent la sieuna vida. Maugrat que fixèt la posicion exacta del Pòl Nòrd celestial tanben determinèt la latitud de Massilia en la planeta amb solament amb una pichona enganada (43º3’N e en vertat es 43º17’N). Mas las lo sieu raconte del Solelh de Miejanuèch, l’Aurora polara e restacar fasas de la Luna amb de marèas marinas foguèt, benlèu, tròp per la sciéncia de l’epòca anciana.
Divèrses fachs escrichs sieus foguèron considerats coma absurdes (las costumas necrofagas dels abitants d’Ibernia, confirmar que la Tèrra èra redonda, determinar lo sieu diamètre o prepausar qu’Ispania èra una peninsula e pas una illa): Polibi, Artemidòr e Estrabon diguèron que tot aquò èran de badinadas. Mas Timeu, Iparc, Eratostenes o Posidòni balhèron autenticitat a la sieuna òbra.
Maugrat tot, la vila de Marselha, coneguda dempuèi totjorn per aver donat coneguts marinièrs al mond, l’a pas desbrembat. La vila occitana recòrda encara que foguèt lo primièr geograf que descriguèt Finistèrra (apelat Albion), las costumas dels Gottones germanics o l’illa misteriosa d’Abalaus, ont las ondadas menavan pendent la prima d’ambre e lors abitants lo brutlavan e èra vist encara pel pòble vesin dels teutoni.
De mai, es lo primièr grèc reconegut que crotzèt las colomnas d’Eracles, consideradas a l’epòca la fin del mond. Demorèt entre pictes e bretons e foguèt l’iniciador del mite de Thule, que demorèt mai de 1000 ans, fins l’arribada dels vikings a l’illa. E tanben foguèt lo primièr geograf que descriguèt un ocean gelat.
Lo sieu viatge a tèrras articas en tot descriure pòbles e accidents geografics del nòrd europèu faguèron de Piteas un dels geografs e descobridors mai importants de l’epòca antica. Lo sieu trabalh en sciéncias coma la geografia o l’astronomia son encara uèi consideradas coma pionièras. E se la quita causa primièra del long viatge de Piteas (tant long coma lo que faguèt Cristòl Colomb mai de 1500 ans puèi) foguèt pas scientifica mas economica, lo sieu trabalh a demorat pendent mai de 23 sègles.
Un fach susprenent que la comunautat scientifica encara remembra uèi. Coma o fa tanben la vila occitana de Marselha amb una estatua amb lo sieu nom. Pr’amor que Piteas lo massilian foguèt geograf, scientific (descobriguèt Islàndia al mond) mas tanben un grèc intrepid.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
