Lo Reialme de Boèmia del sègle XV se trobava en una situacion flaca. Al castèl de Praga i regnavá lo rei Venceslau IV, qu’èra tanben emperaire del Sant Empèri Roman Germanic . A diferéncia del sieu aimat paire, Carles IV, de la dinastiá dels Luxemburg, lo sieu regne dintrèt en l’istòria coma una epòca d’inestablitat. Venceslau balhèt una granda part dels títols del reialme a la pichona noblesa, en tot crear una tension amb las dinastias mai fòrtas de Boèmia e Moràvia.
Al delà d’aquò, foguèt pas un grand òme d’Estat pr’amor que sovent escotava pas las votzes criticas que i avián sus las sieunas marridas decisions en d’afars intèrns de Boèmia o de l’Empèri. La sieuna actitud provoquèt que en l’an 1400 aguèsse de laissar la corona imperiala. En aquela epòca lo poder del sieu fraire e rei d’Ongria, Segismund, s’arrestava pas de créisser . Aqueste foguèt lo sieu successor al tròn imperial e foguèt una personalitat importanta en la resolucion del cisma papal pr’amor que volguèt resòlvre la situacion europèa d’aver dos papas – un en Roma e l’autre en Avinhon -.
Aquesta epòca de division intèrna de la glèisa catolica coincidissiá amb un enriquiment mai abans vist de la quita glèisa. Solament al reialme de Boèmia aquesta aviá un tresen de totes los terrens. Lo catolicisme èra lonh de la sieuna espiritualitat, un fach fòrca criticat per Joan Viclef. Los tèxtes d’aqueste predicaire anglés foguèron l’inspiracion de Joan Hus (Jan Hus), un prèire prominent de l’universitat de Praga.
Gràcias e el lo Decret de Kutna Hora de l’an 1409, e promulgat per lo quite rei Venceslau garantissiá la majoritat dels vòts al rectorat de l’universitat de Praga als representants chècs e los tèxtes de Viclef foguèron autorizats per èsser estudiats en l’universitats pr’amor que abans èran enebits mercés als vòts dels universitaris de parla alemanda, contraris a las criticas a la glèisa.
Lo decret de Kutna Hora enfortiguèt la posicion d’aqueste chèc en tot lo reialme e faguèt mai flaca l’autoritat de la glèisa pr’amor que las criticas sus la desviacion del seu ròtle espiritual ja avián un supòrt ideologic. Jan Hus solament voliá un retorn a l’exemple de Jèsus e la sieuna vida. Pas res mai.
Voliá que la glèisa foguèsse mai prèp del pòble e que foguèsse mens corrompuda. Aital los mai grands oficis eclesiastics èran pas ocupats per merits mas sovent a travèrs de la corrupcion. L’efècte foguèt la sieuna anatemizacion en 1410, facha per l’arquevesque de Praga. D’aquesta manièra aqueste organisme eclesiastic dintrava en oposicion dirècta al sieu messatge.
Al torn de mèstre Hus se formèt un movement, conegut mai tard amb lo nom d’hussians. De primièr èran solament estudiants de l’universitat de Praga que solament volián reformar la glèisa. Mas lèu las lors idèas dintrèron en las classas popularas e aquò balhèt a l’hussisme un ton mai laïc. Aital, en la reforma de la glèisa vesián una possible justificacion sociala.
Lo simbol dels hussians èra lo calici e pr’aquò aquèron lo primièr nom d’hussians-kalisnici, o seguidors del calici. La rason èra que la glèisa permetiá pas als laïcs de recebre la sang de Crist en la forma de vin roge begut d’un calici. Après l’ostia, aquesta èra una de las doas manièras de recebre los cos de Crist en la tradicion cristiana, e pr’aquò lo tresen nom d’aqueste movement; hussians-utraquians, çò es en latin jos doas manièras –sub utraque specie. Malgrat lor nom, los hussians èran amassa divèrses movements intèrns fòrça desparièrs entre eles.
Desparietat en l’unitat
Se los moderats solament volián reformar la glèisa e contunhar l’òrdre social medieval, los radicals soniavan amb la creacion d’un reialme celestial en la Tèrra pr’amor que las classas popularas èran fòrça descontentas amb la situacion politica e economica del reialme. Mas lo patriciat , subretot lo de Praga, tanben vesiá cossí lo poder eclesiastic arrestava lo sieu desvolopament, e pr’aquò foguèron lo sector mai moderat dels hussians.
Lo Conselh convocat en Costanza que voliá resòlvre lo cisma papal tanben parlèt del malcontentament de mai en mai generalizat que i aviá en Boèmia. En aquel moment l’emperaire Segismund voliá contrarotlar definitivament lo reialme de son Fraire, qu’èra a las pòrtas de la mòrt. Mas prenguèt pas pro mesuras per arrestar çò que podiá èsser una revòlta generalizada. Divèrsas votzes ja avisavan de la contagion internacionala pr’amor que lo discors popular de Hus e los sieus en Praga contra la prepoténcia eclesiastica ja amenaçava amb s’espandir per d’autres païses de l’Euròpa del centre e occidentala.
Lo Papa Joan XXIII condemnèt Jan Hus en 1412 e las sieunas idèas foguèron pauc après classadas coma ereticas tanben en l’Universitat de Praga. Èra clar que los hussians perdián terren pr’amor que l’excomunicacion tanben afectava totes los hussians. La mesuras de la glèisa contra la sieuna persona aguèron un afècte contrari; lo supòrt a la sieuna causa contunhèt de créisser. Hus guanhèt fòrça popularitat pr’amor d’aquesta luta per la laicizacion de l’evangelizacion publica, çò es que la Bíblia e los tèxtes sagrats avián de poder èsser legits e discutits entre los laïcs tanben e en lengua vulgara e pas solament per la glèisa e en latin.
Fin finala, en 1413, Jan Hus decidiguèt d’anar a Constanza pr’amor qu’aviá la proteccion de l’emperaire Segismund ; aviá proteccion per viatjar. Lo quite emperaire voliá aital mostrar la sieuna preocupacion per la situacion de Boèmia. Ailà, prèp del lac Bodam, en la Soïssa d’uèi lo jorn, foguèt ont se decidiguèt de netejar lo nom imperial e prepausar melhoras per la glèisa.
Totun, lo Conselh volguèt pas escotar las criticas de Jan Hus. E prepausèt qu’aqueste se mostrèsse contrari a las sieunas proprias idèas publicament. Jan Hus volguèt pas o far e anèt a preson. Après un temps foguèt condemnat per las autoritats eclesiasticas a la mòrt per fuòc. La proteccion imperiala foguèt pas utila : lo salconduit valiá pas mai que l’autoritat eclesiastica. Lo quite emperaire Segismund volguèt intervenir per ajudar Hus mas los sieus conselhièrs amenacèron amb finir la trobada e arrestar la solucion del cisma papal. Mostravan aital que lo problèma de Hus èra un problèma menor.
La mòrt del predicaire foguèt lo 6 de julhèt del 1415, prèp del lac Bodam. Los lors cendres foguèron lençats al flume Ren. Pauc après Boèmia se veguèt immergida en un sens fin d’eveniments que cambièron totes los estats de la corona de Boèmia las decadas seguentas. Aquò provocariá una pèrta de poder de la glèisa catolica e tanben del poder imperial.
Ambedoas estructuras serián vistas ara coma d’adversaris e pr’aquò tota una seria de guèrras conegudas coma las guèrras hussianas, que comencèron après la primièra defenestracion de Praga de 1419. Alavetz los conseilhèrs antihussians, nomentats pel quite rei Venceslau IV foguèron lançats e aucits per una molonada populara jos la comuna de Praga. Lo rei demorèt espaventat per aquestes faches e moriguèt pauc après. La sieuna mòrt laissava dubèrt lo tròn a son fraire, l’emperaire Segismund, qu’èra pas brica popular en aquel país.
* Michal Čukan
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
