Auguste Ferdinand Moebius foguèt un matematician e astronòm alemand (1790-1868). Es subretot conegut per sa descobèrta dau famós riban, que pòrta son nom gràcias a sa comunicacion a l’Acadèmia de Sciéncias de París. Un autre matematician, Johan Benedict Listine (1808- 1882) aviá ja fach la mesma descobèrta a la mesma epòca.
A despart de seis estudis de geometria, Moebius faguèt dei cercas dins la teoria dei nombres e inventèt la foncion Mu, notada amb la letra grèga e una formula dicha d’inversion.
Es causa aisida de faire un riban de Moebius, basta de prene una benda de papièr pro longa, de virar una deis extremitats d’un mieg-torn (segre 180º), e mai de pegar lei doas extremitats. Auretz alara un riban qu’a una soleta faça.
Es susprenent, per se n’en render compte que lo melhor es de traçar una linha amé un estilo. I a tanben un solet bòrd e lo podetz veire en tot seguir aquèu bòrd amé un det.
Dins leis annadas 60, quand èri un estudiant a la facultat dei ciencia Sens-carles de Marselha, foguèt un professor e cercaire pedagog de primièra que me la faguèt descubrir: amé un cisèu partiguèt la benda de papièr en 2, 3 o 4 parts segon la longor, çò qu’es sempre estonant.
Ièu, coma professor de matematica ai fach totjorn parièr amé mei escolans. Tanben amb d’animacions au mitan de talhièrs per d’adultes. Ja a la retirada ai Escriche un conte basat sus queste riban per poder faire dei descopatges après la lectura. Aqueste conte, “ Lo rodèu de Long Fieu” es estat publicat dins la revista Lo Gai Saber, 88ª annada, nº 501, Prima de 2006. vaqui lo conte sus lo riban de Moebius :
Lo Rodèu de long fieu
Ben luenh d’aquí, li a fòrça temps, sus l’autra riba de la Mar Granda, en delà dei cinc montanhas e dei dètz laus, pròche de l’Aiga-Bronzinenta viviá la tribú dei Tesseires Desgajaires.
L’endrech èra un grand mercat, d’Indians, venián da Perrot a l’entorn per patricolar bestiaris, liumes, fruchs, terralhas e autres objèctes contra lei famós teissuts que teissavon leis Indians de la tribú.
Lo mai coneigut d’entre lei Teisseires Desgajaires èran Long Fieu, un vièlh Indian que son teissut èra lo melhor de la contrada. Long Fieu aviá la squao Pèrla de Rosada per companha e doas filhas bessonas sonadas Pèrla de Seda e Pèrla de Nacre e un fiu, Fieu de Luna.
Lei dos bessonas de vint ans d’atge èran sempre ensem de téisser amé son paire. Fieu de Luna, mai joine de cinc ans, èra de longa solet d’assajar de novelei menas de téisser.
Passèron leis annadas e las squaos Pèrla de Seda e Pèrla de Nacre totjorn inseparables te teissián lei mai bèus teissuts de la tribú. Per quant a Fieu de Luna aviá ingeniat un novèu mestièr de téisser.
Lo paire, eu, ara fòrça vièlh, teissiá de contunha un subrebèu teissut qu’enrotlava sus un fust ben aliscat qu’aviá instalat dins un oïgoam veisin dau sieu. Quora un Teisseire desgajaire ié demandèt:
-Aqueu rodèu, es per que, per cu ?
Long Fieu disiá:
-Es per mei braves dròlle e drolletas. Quora per ieu lo temps sarà vengut de rejónher lo Grand Manito, aqueu teisut sarà un riche ben per eles.
Quaque temps mai tard, Long Fieu, qu’aviá mai de nonantei primas, sentèt que l’ora es vengada per eu de s’en anar en jusca lei planas dau Grand Manito e donc iguèt sas darrièras volontats a Pèrla de Rosada:
-Tu, qu’es tan biela coma ièu, as pas de besonh de grand cauva per acabar ta vida: lo oïgoam e tot çò que li a dedins sarà per tu. Per leis enfants, ai teissut lo grand rodeu qu’es dins lo oïgoam veiin. Fau que siéguese partejat en doás partidas segon sa longor d’una tala menaque li agu`sse dos troces de mema largor e que l’un sigu`sse dos còups mai long que l’autre.
Aquò dich, tot d’una, l’arma de Lonf Fieu faguèt un long viatge fins lei tenements dau Grand Manito. Son còrs fuguèt sepelit au pè de la Ròca Sagrada acompanhat de toei lei Teisseires Desgajaires.
De retorn au oïgoam, Perla de Rosada, sei uelhs clafits de lagremas, èra de compliar lei darrièras volontats de Long Fieu, mai èra ben embarazada alora e diguèt e seis enfants çò qu’aviá sovetat son paire.
Fieu de Luna estrambordat diguèt:
-Compreni pas ! Partejar lo teissut en dos segond la largor e aguer un tròç dos còups mai long que l’autre pausa gens de problèma, mai lo contrari dona d’èr d’èstre impossible.
E us lo òu, davans lo oïgoam dessenhèt
Pèrla de Seda e Pèrla de Nacre tanben estomagadas diguèron:
-Se descopem lo teissut en doas partidas segon la longor, lei dos morçèu pòdon èstre que de la mesma longor.
E de dessenhar ansin sus l’arena
Pèrla de Rosada, turtada, prenguèt la paraula:
-Pensi qu’es possible de ‘quò faire. Vòstre paire èra quauqu’un a l’èime finòucho amé una granda coneissança de tot çò que pertòca lo teissatge. Sieu segura qu’aviá tots sei sens Qurra m’a dich tot aquò. Vau anr consultar Aucèu d’Aura, nòstre chaman, bessai que trobarà la solucion de questa enigma.
Pèrla de Rosada, a la lesta nèt en çò d’Aucèu d’Aura ié faguèt part dei darnieras volontats de Long Fieu.
Lo Chaman respondèt:
-Ton òme èra un Mestre dau teissatge. Cresi que leis ancians li an trasmés de secrets de Tria. Vau anar fins lo Totem d’Obsidiana, i faguèt mantei incantacions, e a la lèsta s’entornèt devèrs Pèrla de Rosada.
-Lo grand Manito m’a explicat lo secret de Long Fieu. Es quauquarren de mai que mai farfantejant que ven dei Grands Ancians que son a l’origina de nòstra tribú dei Tesseires Desgajaires. Te vau dire çò que fau faire, mai fau me jurar de va dire a degun.
-D’acòrdi! Repliquèt Pèrla de Rosada.
Alors Aucèu d’Auta li diguèt coma engimbrar lo rodèu.
L’endeman de matin alora que toei lei Tesseires Desgajaires èron encara de somelhar, Pèrla de Rosada desrotlèt lo rodèu tant long coma fasiá lo torn de tots lei oïgoams dau campamento. Quora fuguèt espandit tot, après aver fach çò qu’aviá dich lo chaman, cordurèt lei doas extremitats ensem. Lo temps èra vengut de realisar lo sovet de Long Fieu, Pèrla de Rosada anèt cercar seis enfants.
Faguèt plaçar Fieu de Luna darriera ela, Pêrla de Rosada e Pèrla de Nacre davans e ié faguèron tendre lo teissut.
En mai Pèrla de Rosada mesurèt la largor, faguèt una marca sus lo tèrç d’aquela, i tanquèt un ponhau ben afustat e se mateguèt de descopar lo teissut n’en estante ben alinhat a sa bordadura. Quora lo troç fuguèt descopat, faguèt desplaçar son fiu e sei filhas e descopèt encara un troç. Pauc a cha pauc la familha tornèt a l’entorn dei oïgoams sota leis agachs sosprés dei Teisseires Desgajaires.
Ara lo torn èra esquasi acabat, d’un Garnier còp de ponhautranguèt lo teissut per rejónher l’endrech dau despart. Far de chichorla au sòu èron dos Angus de mema largor entrenosats, l’un dos còups mai grand que l’autre. Perla de Rosada descordurèt lei fieus qu’aviá cordurats de matin e balhèt lo grand troç ai bessonas e lo pichon a son fiu.
De verai Long Fieu èra estat un Teisseire clafit de finor, Canut que Canut.
Cronica matematica de *Joan-Glaudi Babois
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Nòtas:
Avans de cordurar lei doas extremitats dau rodèu de teissut Pèrla de Rosada a fach faire un mièg-torn (180º) a l’una deis extremitats e a ansin obtengut una surfàia que posseda socament una soleta fàcia o un solet bòrd.
Questa surfàcia es ara sonada “Riban o benda de Möbius”.
Auguste Möbius, matematician, a estudiat lei surfàcias e sei relacions amé lei polièdres. Es en 1858 qu’a (re)trobat lo famós riban unilatère.
