Lo vilatge lemosin de Briva èra inquiet. Los sieus abitants podián pas creire çò que totes disián: Lo rei es mòrt, lo rei es mòrt ! Èra l’an 1199 e lo rei qu’aviá mòrt prèp del vilatge èra Ricard Còr de Leon, lo filh mai aimat de N’Alienòr, lo mai brave, lo mai valent, lo rei que parlava la lenga del pòble e que tant aviá lutat contra lo rei de França per los protegir. Segon las cronicas contemporanèas foguèt plan plorat pel pòble. Mas plorèron totes quand moriguèt Ricard d’Anglatèrra ?
Las cronicas de l’epòca parlan totas d’un quite fach: lo 6 d’abril de 1199 Ricard Còr de Leon, en guèrra amb Felip II, rei de França, s’èra anat a Chasluç, un pichon vilatge del Lemosin qu’a l’epòca aviá un castèl. Lo sieu sénher s’aviá rebellat e caliá prene lo castèl e punir lo pichon sénher feudal. Ja fasiá temps que Ricard Còr de Leon èra conegut per aver una disciplina de fèrre.
Lo rei d’Anglatèrra, sénher d’Irlanda, duc de Normandia, d’Anjou, Maine e Aquitània aviá passat lo jorn en tot jogar al gat e lo rat amb un cavalièr que i aviá en naut de la tor mai nauta del castèl (que uèi existís pas pus). Aqueste practicava amb l’arc sus Ricard e aqueste aplaudissiá lo fach. Mas alavetz un segond soldat rebèl lancèt una sageta amb una balesta e Ricard foguèt ferit de mòrt. Puèi, la nafradura gangrenèt e lo rei dels aquitans e lemosins moriguèt en mans de la sieuna maire Alienòr, que tot o aviá fach per lo liberar de la preson alemanda ont èra estat pendent mai d’un a après tornar de la tresena crotzada.
Un rei occitan en tèrras anglesas
Ricard Còr de Leon foguèt rei d’Anglatèrra pendent solament dètz ans mas abans ja èra duc de Normandia, Aquitània e Gasconha, sénher de Chipre e Irlanda e comte d’Anjou e Nantes. Quand aguèt la corona après la mòrt del sieu paire, lo rei plantagenet Enric II, en 1189, ja èra conegut pels occitans coma Òc e No pr’amor de son umor cambiadissa, los sieus poèmas en la lenga del pòble (cossí fasián los trobadors ) e pr’amor qu’èra lo filh mai aimat d’Alienòr, la duquessa d’Aquitània qu’aviá mai tèrras que lo rei de França e tant aimada pel pòble.
Mas Ricard, maugrat nàisser en Oxford e demorar en Anglatèrra fins los uèch ans, sembla èsser que parlava pas anglés. A la fin del sieu regnat, lo sieu fraire Joan ( que seriá mai tard nomentat “lo sens tèrra”), començariá una campanha contra los estrangièrs qu’avián bona posicion en l’administracion anglesa. E aquò aviá, segon Joan, coma causa dirècta, èsser amics del rei Ricard, un rei que, a uelhs angleses, èra pauc anglés pr’amor que tanpauc parlava pas la lenga del país.
Ricard Còr de Leon compausèt divèrses tèxtes en la sieuna lenga mairala – la sieuna maire èra gascona e los subjèctes mai fisèles jamai considerats pel rei guerrièr foguèron los “fisèles lemosins”. D’aquestes, solament n’a demorat un, escrich en vèrs pendent la sieuna captivitat en tèrras alemandas, un escandal a l’Euròpa de l’epòca:
Ja nuls hom pre non dirà sa razon
Aderchament, si com hom dolents non;
Mas per conort deu hom faire canson.
Pro n’ay d’amis, mas paure son li don;
Ancta lur es si, per ma rezenson,
Soi sai dos ivers pres.
Mas l’amor que sentiguèt lo pòble sembla que foguèt pas compartit per la noblesa. Aquesta coneissiá mai la crudeltat del rei. Ricard Còr de Leon aviá lutat coma un rebèl contra lo sieu paire en tot far una aliança amb lo rei de França, enemic declarat dels aquitans e dels angleses. Aprés, aviá lutat contra lo sieu fraire Joan, que voliá la corona amb l’ajuda d’aqueste quite rei francés. E puèi, faguèt la guèrra a totes los nòbles occitans qu’avián lutat primièr per l’ajudar contra lo sieu paire abans de la mòrt d’aquel. Pr’aquò aguèt lo nom de “Cor de Leon” e pr’aquò tanben lo motto de “Dieu et mon droit”, encara uèi utilizat per la monarquia anglesa.
Lo sieu paire, Enric II, dison que moriguèt d’un còp de malícia quand vegèt lo sieu nom en una lista de traïdors que li aviá balhat lo rei de França per far la patz. En ela i aviá lo nom de l’eretièr del reialme d’Anglatèrra, Ricard. Un filh que tornava a trair lo paire cossí traïguèt los fraires e lo sieu amic d’abans de las crotzadas, Felip II, e tanben los nòbles occitans que l’avián ajudat.
Cal pas parlar de l’amor qu’aviá per el Joan sens Tèrra, que seriá lo sieu eretièr en la corona anglesa e que vegèt pas jamai amb bons uelhs l’amor infinit que sa maire Alienòr aviá per Ricard. De mai, aviá pas volgut balhar Aquitània quand lo sieu paire, Enric II aital o aviá ordenat (aviá d’èsser per Joan).
L’istoriografia actuala anglesa parla del mite de Ricard Còr de Leon d’una manièra mai freda. Foguèt de primièr plorat, après aborrit. Puèi se creèt una legenda romantica al sieu torn. Los victorians angleses volguèron pas parlar sus los actes sodomitas qu’aviá fach.
Las conclusions dempuèi l’inici del sègle XX son mai claras: Steven Runciman arribèt a dire “qu’èra pas estat un bon filh (aviá traït lo sieu paire), èra pas estat un bon marit (aviás pas agut filhs benlèu per la sua, uèi mai reconeguda, bisexualitat), e èra pas estat un bon rei (pr’amor qu’aviá taxat fins los religioses per pagar lo rescat que demandava l’Emperaire alemand Enric VI per la sieuna libertat, aviá pas fach una politica brica amistosa amb la noblesa anglesa e aviá provocat una longa guèrra amb França). Mas Ricard foguèt un guerrièr espectaclós”.
Uèi lo jorn la legenda de Ricard Còr de Leon es benlèu, mai aimada pels occitans que per los quites angleses. Eretièr d’una dinastia estrangièra – los Plantagenet èran de normands que conquistèron Anglatèrra après Hastings en 1066), que parlava pas la lenga anglesa – pr’amor que totjorn o fasiá en occitan o francés – e amb una fauta reconeguda per la diplomacia, benlèu, e solament benlèu aquel jorn, lo jorn de la sua mòrt en Chasluç, solament Alienòr d’Aquitània e lo pòble occitan balhèron un darrièr adieu a un dels reis que, maugrat tot, prèp de 800 ans après encara es conegut per totes. Lo trobador Gaucelm Faidit compausèt un vèrs per aqueste tragic fach:
Fortz chaua e que tot lo major dan
El major dol, la! Q’ieu anc mai agues,
E so don dei totztemps plaigner ploran,
M’aven a dir en chantan e retraire –
Car cel qu’era de valor caps e paire
Lo rics valens Richatz, rei dels Engles,
Es mortz – Ai Deus! Cals perd’e cals dans es !
Cant estrains mortz e cant greus ad auzir!
Ben a dur cor totz hom q’o pot sofrir.
Aquel jorn d’abril de 1199 Elionor d’Aquitània plorèt. Aviá perdut lo filh mai aimat. Amb ela plorèt, benlèu, lo vilatge de Briva la Galharda e lo pòble occitan. Pas los nòbles o los angleses. Uèi, uèch sègles e divèrses films sus el après, Ricard Còr de Leon contunha d’èsser un personatge mitic, legendari. Pòt èsser aimat o pòt èsser aborrit mas cal prene posicion pr’amor que Ricard foguèt rei dels occitans e aguèt lo Còr de Leon.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
