Abans l’arribada de la festa americana, Hallowe’en, aquí en Anglatèrra, festavam lo 5 de novembre e lo complot de l’an 1605 de far sautar lo rei e lo parlament per mejan de podre.
Dins las carrieras, los enfants demandarián de cadun “un penny pel Guy.” Lo Guy era un manequin de Guy (Guido) Fawkes, soldat anglés e catolic, qu’es lo conspirator lo mai famós de l’istòria anglesa.
Totes los pichots magasins avián lo ves de Guy Fawkes en vitrinas, e los artificis de fuòc disponibles. Aquestas èran que disponibles pendent los jorns abans lo 5 de novembre, e nosautres enfants nos pacientavam fins a la nuech del 5. Nesun fariá alumar los artificis abans! L’anticipacion èra tot!
Las mascas de Guy Fawkes èran tanben vendudas, per mascar los manequins que l’om anava brutlar sus un grand fuòc la meteissa nuech del 5.
Orrible, sensa dobte, de festar una execucion orribla! Mas, per nosautres enfants, era lo cor de l’autumne, una festa magica. La nòstra era una enfança coneissanta de l’istòria. Èra una enfança enriquida pels libres e pels jogets inspirats per l’istòria e pels personatges istorics. Tot aquò existís pas pus. Uèi, l’ignorancia de l’istòria es generala en Grand Bretanha, e l’istòria es pas pus encoratjada coma subjecte d’escòla. (Lo “business” d’uèi es gaire interessat per l’istòria!)…
Lavetz, lo complot de podre, que foguèt aquò?
La reina Elisabeth I es morta tre l’an 1603. Autocrata absoluda, son regnat foguèt marcat per la persecucion ferotja dels catolics angleses.
Aprep 45 annadas de persecucion, los catolics angleses esperavan un avenir melhor jos lo regnat de James I – James VI d’Escòcia, invitat de devenir rei d’Anglatèrra en 1603 pel testament d’Elisabeth. Aprèp tot, James foguèt filh de Maria d’Escòcia, una catolica.
Mas eran decebuts. Las persecucions devenián mai ferotjas. Dins un tal cas, los frustrats son sovent posats a la violéncia. Aquò es la version oficiala.
Atal sem dich:
Dos gentilsomes catolics, Robert Catesby e Thomas Percy, foguèron resolguts de preparar un complot afin de tuar James I e son govern, los remplaçar ab un monarca catolic e los simpatisants. Aprèp doas annadas de preparacion, avián augmentat lor nombre fins a 13 conspirators. L’assassinat dels membres del govern anglés, lo rei tanben, seriá acomplit per una explosion de 36 vaissals de podre negre, cachats dejos lo parlament de Westminster. Lo podre seriá alumat pel soldat Guido Fawkes, Anglés, mas veteran d’un regiment espanhol de Flandes.
L’imatge de Fawkes, solet dins la nuech ab sos vaissals de podre, e cachat dins las cellulas del parlament, a capturat l’imaginacion dels enfants despuei los sègles, dins las brumas fregas del mes de novembre.
Pasmens un dels conspirators, Francis Tresham, lo 13en (en acòrd ab la supersticion), escriguèt una letra a son amic Lord Monteagle, membre del parlament, per l’avertir.
Dos jorns abans lo 5, jorn de l’explosion projetada, un tròp de gardas examinèron la cellula dejós lo parlament ont èran Fawkes e lo podre. Bijarrament, om parlèt ab Fawkes, e lo laisset, content!
Mas la nuech del 4 novembre, Fawkes foguèt sasit, incarcerat, e crudelament torturat!
Los conspirators fogueron caçats e sasits. Catesby e Percy foguèron tuats resistissent los soldats. Los autres conspirators, ab Fawkes, foguèron publicament penduts, tirats, e esventrats.
Atal la version oficiala.
Mas i a de causas inconvenablas.
Sabem cossí lo terrorisme e la violéncia son sovent un desastre pels movements que los terroristas an l’objecte de promoure. Lo govèrn tanben lo sabiá.
Lo complot del 5 de novembre de 1605 marquèt la fin dels esforces dels catolics angleses de s’assegurar dels drechs. D’aquel moment, I auriá pus d’esper per eles. …
Que nos causa examinar los motius de l’estat, e sobretot d’un personatge especialament sinistre. … Robert Cecil, cap de seguretat per James I, e un pionier de l’estat policièr.
Un estudi fach pendent las annadas 1970 a clamat lo complot de podre com un dels primièrs exemples de provocacion per l’estat afin d’estofar lo dissent, e a proclamat Robert Cecil un mestre d’espionatge.
De segur, los conspirators, catolics, èran sincers, mas naifs, e manipulats, per Cecil, e possiblament ab la collaboraciond’un certan jesuita, qui resta misteriosament dins l’ombra. Fawkes en particular, èra aquel tipe – l’espion naif, ome d’accion mas tanben un pauc estupid – facilament decebut per las promessas de l’autoritat e, fin finala, sacrificat per sos mestres; e tot afin d’acomplir un resultat politic per lo mariotaire Cecil?
Sabem pas. Benleu la version oficiala es la vertadièra. Qui sap? Mas aquò es interessant.
Victima crudelament decebuda, o terrorista desmascada e punida, Guy Fawkes intrava per totjorn l’imaginacion sobretot dels enfants angleses, units dins la magica d’aquela festa del 5 de novembre, quand lo ceu nocturnal es iluminat de los artificis de fuòc e las pensadas tornan vers l’istòria. Mesme se solament per una nuech d’autumne.
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
