Occitània es un dels païses mai rics en art preïstoric d’Euròpa e benlèu de la planeta. Totun, aquò deuriá pas empachar de conéisser d’autras regions tanben ricas en aquel tipe de creacion artistica de l’umanitat. Lo desèrt del Sahara uèi es un airal practicament sens vida. Mas fa solament 10.000 ans èra ric en fauna, flora e òmes. E atanben en art. Un art tras que bèl.
E mai encara al centre d’aquel desèrt, en una region coneguda coma Tassili n’Ajjer, amagat dins de pichonas caunas e encerclat de montanhas de pèira. Ailà se pòt encara trapar un dels exemples mai bèls de representacions rupèstres preïstoricas de l’umanitat. Pr’amor que, fa pas gaire, èra una savana plena de vida amb d’animals de tota sòrta e pichons bòsques. De vertadièrs oasis que dessapareiguèron quora lo clima venguèt pus e pus sec.
L’istòria d’aquel art es tanplan l’istòria de l’umanitat en aquel luòc. De caçaires paleolitics primièr que dessenhavan cossí vivián amb la jòia de viure. Apuèi, de culheires, que ja començavan, benlèu, d’èsser mens pr’amor d’un clima pus caud e sec. E apuèi, d’elevaires de buòus venguts de l’èst african e qu’avián una color de pèl desparièra.
L’art preïstoric del Sahara african contunhèt encara, pendent de milièrs d’annadas fins l’arribada a la zòna dels primièrs berbèrs. Uèi classat coma Patrimòni de l’Umanitat per l’Unesco, es maugrat aquò, un airal que pòt pas èsser visitat pel torisme pr’amor de la menaça islamista. Çò qu’es una pena pr’amor que la sieuna riquesa es tras qu’estonanta: parla encara de bonur, de jòia, d’alegria d’èsser vius en la planeta e poder contunhar d’o èsser, maugrat un clima de mai en mai pièger.
Es la lucha de l’òme (e la femna de segur) per subreviure fins la fin. Fins que la region foguèt un desèrt pelat e sens vida, visitat solament puèi de temps en quora per de nomadas berbèrs amb de camèls. Apuèi venguèt lo silenci. Lo vent e la montanha. Pas res mai. Totun, aquel art e l’environament ont se pòt trobar encara fan del Sahara central una de las zònas mai bèlas de la planeta. Coma un omenatge a çò que foguèt un jorn la vida en la Tèrra.
De pinturas sus de pèira
Los senhals sus de cambiament climatic que patiguèt l’airal central del Sahara son divèrses. Encara uèi los wadi (o corses secs de rius) pòdon èsser trapats pertot dins la region. A mai, i aguèron desenats de lacs plens de vida, d’animals e de plantas pendent una epòca passada pas gaire luenhana.
Atal, son de vals situadas en mièi de montanhas e de puègs que fa solament 10.000 annadas, pendent la fin del paleolitic, avián de cipreses, de cèdres, de garrics e de noguièrs. E mai que mai, de tamariscs e d’acàcias qu’encara pòdon èsser trobats sovent en d’airals montanhoses saharians.
L’istòria umana d’aquela region comencèt fa d’aperaquí 9000 annadas abans lo Crist. Es çò qu’an laissat pintat los òmes que demorèron en la region. Los primièrs – de segur que ja fasiá de milièrs d’ans que i èran – abitants del luòc foguèron de caçaires e de culheires que volguèron mostrar o remembrar cossí èra la vida abans de l’arribada del desèrt.
Per ansin, pintèron d’scènas de caça e de la vida vidanta d’aquela comunautat sus las parets de pèira que i entre los puègs, entre las montanhas atanben de ròca que i a en Tassili n’Ajjer. E quora arribèron los vents secs desertics aquel art demorèt aital fins uèi lo jorn. Pr’açò son bon estat de conservacion.
Es una estapa de la vida de la region que demorèt fins d’aperaquí 3000 ans abans lo Crist. Las primièras representacions sus la pèira de la vida de l’airal son d’aquela epòca, pendent la fin del paleolitic. Los òmes que i demoravan èran d’eròis que, totun, patissián pas gaire fam. Caçavan de grands mamifèrs coma d’antilòps, de bufles, de girafas, d’elefants, de leons or d’ipopotams. Lo periòde tanben es conegut coma lo Periòde del Bubal, pr’amor que i a mai d’una pintura qu’a de bubals, una espècia anciana e uèi dessapareiguda de bufle gigant ( Bubalus antiquus).
L’art de l’airal atanben mòstra los cambiaments patits per aquela societat regionala. Se los primièrs òmes e femnas pintats son d’umans amb de caracteristicas tipicas negroïdas, ara n’auràn d’autras. Pr’amor que d’aperaquí l’an 6000 abans lo Crist arribarà una secada a la region que cambiarà tanben las fònts d’alimentacion d’aquela comunautat.
Amb aquel cambiament doç mas progressiu del clima del Sahara central i arribèron d’autres òmes. Êran pas del luòc e avián un tipe de pèl desparièra. Èran pas negres e avián coma origina l’airal situat mai a l’èst del continent. Amb eles arribèt l’elevatge, desconegut fins alavetz en Tassili n’Ajjer.
Los buòus qu’arribèron amb aqueles òmes èran tanplan diferents. Avián las banas mai cuèrtas e èran pas coma los buòus autoctòns. Èran d’òmes que uèi l’arqueologia poguèt situar en de regions que son fòrça mai al sud, en Sudan, en Etiopia. A mai, pendent l’epòca tanben i aguèron divèrsas migracions generalizadas dempuèi lo nòrd, lo Mediterranèu e la còsta africana vèrs lo sud del continent. E Tassili n’Ajjer èra en mièi de lor camin.
De cambiaments pr’amor del clima
Se pòt pas saber de segur se i aguèron de guèrras preïstoricas o d’ocupacions entre aquelas comunautats d’òmes. Çò que òc se pòt saber es que tot aquò cambièt plan la mentalitat de las gènts del luòc. D’efièch, e segon laissèt escrich l’arqueològ suedés Göran Burenhult al libre “D’òmes preïstorics” (Menschen der Urzeit, 2004), “entre las annadas 6000 e 2000 abans lo Crist totes aqueles cambiaments provoquèron atanplan un cambiament dins la mentalitat dels òmes d’aquel luòc”.
Aital, tanben es lo periòde que i mai de pinturas dins la region. L’òme que i viviá voliá mai encara daissar un remembre de la sieuna vida vidanta. Pr’amor que foguèt mai urós que jamai o benlèu pr’amor que ja començava pensar qu’aquela demorariá pas gaire pus cossí l’aviá coneguda.
Cossía siá, las parets de pèira del luòc son plens de pinturas que mòstran e encara amb pus de detalh, la vida vidanta de l’umanitat de la region: i a d’òmes e de femnas, de bèstias e d’arbres pintats en tota sòrta de colors. I a de movement entre los grops d’umans: caçan, luchan, dansan o dirigisson los buòus. Son mai vius que mai e o vòlon representar. Los dessenhs son grands, de còps gigants, mas atanben bèls, delicats, amb una sèria de detalhs estonants: òm i pòt arribar d’espessissar de mascas, de perrucas, de fardas, de pinturas corporalas, de tatoatges…
D’aperaquí l’an 2000 abans lo Crist l’art de la region dintrèt dins una nòva estapa. Lo cambiament climatic es mai e mai prigond e la region es de mai en mai seca, desertica. Los elevaires an de besonh marchar de mai en mai luenh a la recèrca d’un pauc de vegetacion. “ Uèi son de comunautats que pòdon èsser trapadas aisidament en de luòcs situats plan mai al sud del Sahara, çò apondèt Burenhult. Son dins de regions del Chad, de Nigèr, de Mali e encara de Burkina Fasso. Son benlèu los darrièrs òmes que demorèron dins l’airal. Lèu ne demorariá pas cap”.
Las doas darrièras estapas d’art preïstoric (del paleolitic e mesolitic mas atanben del neolitic) saharian son d’una epòca situada entre las annadas 1500 e 100 abans lo Crist. De nòus òmes arriban a Tassili n’Ajjer. An de cavals e a mai dels cavalièrs tanben i a de carretas. Son los celèbres garamants ? L’arqueologia o pòt pas dire de segur. Benlèu.
Quora lo desèrt conquistèt lo luòc
Pauc abans l’an 100 abans lo Crist l’art de la region centrala sahariana tornèt cambiar. I a d’escriches toarègs e de pinturas que mòstran d’òmes arribats a l’airal amb de camèls. Lo paisatge ja es desertic. I a pas pus d’elevaires, de caçaires o de culheires. Pr’amor que i a pas mai de vegetacion, de bòsques, de lacs, de rius, d’oasis de vida. Solament de parets de ròca amb de pinturas d’una epòca que l’umanitat ne foguèt urosa de viure e que es pas pus coma o foguèt al passat.
“Solament demoran a l’airal de pinturas plenas de vida que mòstran, çò afirmèt Burenhult, la glòria d’una epòca passada. Un biais de vida encara presents jos las ombras e escuretat de la parets de pèira ont arriba pas lo solelh. E que i son demoradas pr’amor de el calor, pr’amor que lo clima es caud mas atanben pr’amor que l’òme, un còp i demorèt e volguèt remembrar que, un còp, èra estada una region amb de vida”.
La belesa de l’art preïstoric es coma una metafòra de l’istòria de l’umanitat. Quora nenet foguèt urosa d’aver recebut lo present de la vida; lo present de la planeta. Lo cambiament climatic ( uèi n’es totalament responsable l’èsser uman) finiguèt aquel biais de vida. E uèi fa temps que ne demòra pas pus res. L’umanitat demòra pas mai a l’epòca de l’enfança e la bonur (malgrat que los problèmas per subreviure èran plan mai malaisits). E las pinturas preïstoricas de Tassili n’Ajjer son la mòstra d’una epòca tras que bèla. Las quitas pinturas o son.
L’òme modèrn a de prenen la decision se vòl contunhar de viure en la planeta o pas. Pr’amor que se decidís pas res lèu la vida de l’umanitat demorarà coma las pinturas preïstoricas de las parets de ròca del Sahara central: una representacion de la vida vidanta d’una planeta amb de mamifèrs, d’arbres, de peisses, de lacs, de rius, d’òmes e de femnas. De vida. Una vida que uèi solament es aquò, de pinturas, de remembres de çò qu’un jorn foguèt. Pas res mai. Pas res mens.
Un reportatge de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
