La planeta a de milièrs de lengas. Qualqu’unas son parladas per centenats de milions de personas. D’autras solament per 50, 60 o encara mens èssers umans. Totas elas an la meteissa valor. Totas son la mòstra de la vision particulara d’un grop uman d’un luòc a la Tèrra. E totas meritan subreviure. Tanben las que son pas realas.
Paucs òmes dins l’istòria an assajat de crear lengas artificialas. O far es un fach malaisit. Mas n’i a totun. Entre aqueles un autor de literatura fantastica anglés que creèt tot un mond imaginari ont èran parladas plusors lengas. Es pro conegut uèi lo jorn a la planeta mercés als filmes de las sieunas òbras màgers: l’Obit e lo Senhor dels Anèls. En efièch, es pas autre que J.R.R. Tolkien.
Maugrat aquò, Tolkien foguèt pas brica conegut pendent la sieuna epòca. Formava part d’un grop d’escrivans que l’academicisme literari anglés de començaments de sègle XX considerèt coma estranh.Fasián d’amassadas literàries e creavan èssers imaginaris, istòrias pas realas e tanben… de lengas.
Mai d’una lenga per un solet parlaire
Tolkien es plan conegut per la creacion de la Tèrra del Mièg. Un mond qu’a dins lo detalh una riquesa susprenenta. Lors abitants son d’èlfes, de nans, d’umans, de trolls, d’orques, e totes eles an una caracteristica comuna; totes parlan lengas desparièras. Lengas que Tolkien creèt e que uèi encara an un vocabulari e una gramatica. E encara pòdon èsser apresas.
Segon lo pròpri Tolkien laissèt escrich, las istòrias que se debanan en aquel mond foguèron creadas per balhar supòrt a las lengas. “Es un mond ont lo nom arriba primièr – çò diguèt – Tolkien – e l’istòria après”.
Divèrses estudis publicats los darrièrs ans an reculhit l’esséncia d’aquelas lengas pr’amor que Tolkien ne creèt mai d’una. Ansin, l’escrivan anglés desvolopèt la lenga quenya, lo sindarin o lo telerin coma de lengas elficas, lo nanian coma la lenga dels òmes, etc. Tanben expliquèt cossí èran nascudas aquelas lengas, qualas èran las sieunas originas e cossí èra estada la sieuna evolucion lingüística. Totas s’èran desvolopadas e avián evolucionat segon desparièrs principis, logics e racionals mas que solament existissián en la ment de Tolkien.
Las lengas que Tolkien creèt avián d’influéncias de lengas realas. Per ansin, lo sindarin a de reminiscèncias celticas, lo quenya latinas e l’aduncic de connotacions judaïcas. Son prèp d’aquelas lengas realas dins la gramatica e la fonetica mas pas dins la manièra de las parlar. Èran vertadièras creacions lingüisticas nòvas e pas de còpias de lengas umanas realas.
Lengas amb d’evolucion pròpria
L’origina e evolucion de las lengas elficas creadas per Tolkien nasquèt pendent los sieus primièrs libres. Mai de cinquanta ans après, lo sieu vocabulari e morfologia son cambiadas. Son evolucionadas la lenga elfica amb de connotacions celticas, lo goldogrin – o lenga parlada pels nans -, lo sindarin. E, de mai, i a tanben un sindarin ancian, ancessor de la meteissa lenga parlada uèi al Senhor dels Anèls.
Maugrat que son de lengas basicament escritas – lo quite Tolkien las parlava pas brica – qualqu’unas d’elas an 7000 paraulas – coma lo gondorin – e la sieuna gramatica es plan coneguda. D’autras, coma lo quenya, an 2000 paraulas e lo sindarin 1200. La mens coneguda es lo telerin, que solament a mens de 300 paraulas e es utilizat en l’òbra tolkieniana de manièra marginala. L’avarin es la lenga mai pichona que creèt Tolkien pr’amor que solament a 6 paraulas e pro.
Uèi lo jorn i a una granda comunautat d’afogats de l’òbra de Tolkien que vòlon parlar elfic. D’unes ne fan d’analisis academicas, d’autres crean nòvas paraulas per nòvas necessitats. Son dos grops qu’an pas brica simpatia l’un per l’autre. La comunautat lingüística de lengas elficas de Tolkien, apelada “editoriala” publica d’òbras qu’analisan l’evolucion de las lengas, en la pròpria òbra de Tolkien. Puèi, los aimants de jòcs de ròl utilizan aqueles trabalhs per aprene l’elfic. Los primièrs son mai conservadors, los segondes mai liberals, coma los parlaires reals de las lengas realas umanas.
Son, benlèu, lo reflex de l’umanitat: lengas grandas, lengas prichonas, lengas a mand de morir. De lengas qu’an una gramàtica e d’autras que son parladas cossí vòlon los parlaires. Son de lengas elficas pas realas mas que son l’imatge de las lengas realas, de l’èsser uman que demora a la planeta nòstra .
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
