LAS LENGAS SON AITAL PER CAUSA DE LA GEOGRAFIA
La revista scientifica PLos ONE a publicat un estudi que confirma que las lengas son d’una manèra e non d’una autra per causa de la geografia. Aqueste, doncas, seriá, lo factor mai important en la diversitat fonologica que i a en la planeta.
Parlar es far sons e comunicar d’idèas amb aquestes. Dinc a uèi, la comunautat scientifica pensava que i aviá una relacion entre las lengas e la sieuna estructura e l’environament geografic que i aviá ont èran las lengas. Mas non i aviá nat estudi scientific fach fins a uèi.
Mas aquò non s’a podut demostrar fins a uèi. Lo nou estudi scientific connecta l’elevacion geografica amb la manèra coma una lenga es parlada. Aital, la còla scientifica qu’a fach aqueste estudi a pogut confirmar que en las regions mai nautas de la Tèrra, s’i parlan lengas qu’an mai consonantas ejectivas. Aquesta sòrta de consonantas se fan amb una explosion d’aire.
Dinc a 87% de las lengas amb de consonantas ejectivas estudiadas son plaçadas en un radi de 500 quilomètres d’una nauta region e aquò en totes los continents. La regions mai nautas doncas, serián las regions qu’aurián mai de lengas amb consonantas ejectivas. “Aquò es una evidéncia plan forta, que la geografia incidís en la fonologia – çò diguèt Caleb Everett, cap de l’estudi de la Universitat de Miami -. La geografia influís doncas en los desparièrs sistèmas fonologics de las lengas”.
Las regions mai nautas de la Tèrra
Scientificament, una region amb una nauta elevacion es la qu’es a mai d’1,5 quilomètres sus lo nivèl de la mar. E aqueste tipe de regions son trobadas en tres continents. Aquestas regions son los Andes, e los replanats african e andean, lo rift african e etiopian, las montanhas del Caucàs e lo replanat del Tibet. De 600 lengas estudiadas en aquestas regions 92 avián consonantas ejectivas.
“Foguèri estonat en trobar una correlacion entre la nauta elevacion geografica e las consonantas ejectivas en las lengas –çò confirmèt Everett-. Aquò non es la mieuna interpretacion, es un fach scientific”.
Totun, que la soleta lenga d’una region nauta que non a de consonantas ejectivas es la tibetana e aquò – dison los scientifics – es benlèu per l’adaptacion unenca qu’a fach aqueste pòble a la geografia ont demora. Un cas unic en tota la planeta”.
Christian Andreu
