CAM.- La petita vila de Tarascon (Arièja), situada au Lengadòc, colhís l’aiga d’Arièja mes tanben de la Vic de Sòs, pr’amor que los dus fluvis s’amassan aprés passar las clusas d’Ussat e Nhàus. Drin mei au som, Aston tanben desbòca en Arièja, près de la region de Las Cabanas.
Çò qu’estó, geologicament, plan important pendent la preïstòria pr’amor que hè detzenats de milèrs d’ans que i avèvan dinc a tres glacèrs gigants (mes enqüèra que los glacèrs de Himalaia uei) e cadun d’aquestes qu’èra format per enter 7 e 8 glacèrs mendres (que poirén estar restacats uei a la Montblanc, çò que vòu díser tanben qu’èran plan grans).
Los tres glacèrs, amassa, que formavan ua region de mei de 1.000 mètres de pregondor de glaç dab pics separats per au demiei de 30 e 50 quilomètres d’amplor. En Lusenac lo glaç qu’arribava plan aus 1.200 mètres deu còp qu’en Tarascon la pregondor deu glaç arribava tanben a 900 mètres e podèva plan arribar aus 1.000 mètres.
Lo país deu glaç
Abans de la honuda finau de tot aqueth glaç que se debanè dens aquera region limitròfa lengadociana pendent la fin deu Paleolitic (qu’ei 13.000 ans a) lo glaç qu’arribava plan a Tarascon e tanben enas vaths pròchas coma la de Saurat entà se dirigir de cap tà un glacèr mei petit que i avèva alavetz, en Lomet.
La pregondor deu glaç qu’èra tostemps màger deus 1.000 mètres e qu’arribava tanben a la vila de Foish. Aquò que vòu díser, entà n’aver ua idèa mei dreta, que lo glaç caperava tota la paret de ròca que i a a l’entorn deu castèth d’aquera vila gascona e enqüèra qu’èra mei haut que lo barratge de Labarre.
Açò entrainèc, a solament 20.000 ans, que la totalitat de las populacions actuaus (totas) d’Arièja, ne podèvan pas aver existit, pr’amor que, au som de cadun d’eths que i avèva divèrs detzenats, meilèu centenars de mètres de glaç que caperavan tota la region. Coserans, d’un aute costat, que tanben deishè espròvas d’ua glaciacion extraordinària, mes tanben drin mendre que la que i avó suu país de Foish.
Los tres glacèrs donc, que’s pòden situar uei despuish Mas d’Azilh e en linha perpendicular en tot crotzar Labarre e Foish e qu’arribava dinc au cap deu departament e tanben enlà enqüèra. Lo segond qu’ei nommat lo Massís d’Arisa e qu’arribava perpendicularament dinc a Tarascon e Las Cabanas. Lo tresau, lo mei meridionau (e hred) que’s situaré dens la region actuau deus Tres Senhors .
Los tres glacèrs que balhèn tostemps e pendent centenars de milèrs d’ans d’aiga aus los fluvis Arièja, Volp, Las, Salat, Birós e deus autes e que provoquèn la hueita de la populacion umana (se jamei arribè abans) de la region, e que tornè pas fins haut o baish 12.000 ans abans lo Crist, pendent la honuda de glaç e que comencè de’s difusar, drin a drin, entà totas las vaths de l’ancian País de Foish e Comenge.
