Lo departament occitan d’Arièja es un dels luòcs ont traparam qualcunas de las caunas amb d‘art parietal (çò es de pinturas al mur de ròca) pus celèbras d’Euròpa dont la de Nhàus, considerada la pus importanta de l’art europèu preïstoric aprés Las Caus e Altamira.
Una d’aquelas es tanben plan coneguda, pr’amor que balhèt naissença a tota una indústria culturala preïstorica, l’asilhan. Parlam de la cauna de Lo Mas d’Asilh, una bauma que definiguèt tot un faciès cultural de l’Epipaleolitic e qu’uèi es celèbre a la planeta tota pr’amor de la colleccion de mai d’un milièr de còdols, pintats amb d’òcre, e que demòstra los cambiaments socials, culturals e mentals de nòstra espècia a l’epòca.
Una tuta estonanta
La cauna de Mas d’Asilh es una balma estonanta. S’i arriba per la rota departamentala D 119 e es situada a sonque trenta minutas de las vilas de Foish e de Sent Gironç. Foguèt protegida legalament coma monument istoric francés en 1942. La dintrada meteissa ja es extraordinària, pr’amor qu’es un tunèl amb una entrada de mai de 70 mètres de nautor e 420 mètres de longor que foguèt cavat pel riu Arisa.
La bauma se formèt pr’amor de l’erosion d’aquel riu, que fa 2 milions d’ans èra plan mai naut qu’uèi e a l’actualitat es considerada una de las caunas pus importantas de la fin del Paleolitic pr’amor dels centenars de còdols de riu que foguèron ailà trapats pendent la fin del sègle XIXn.
Totun, e malgrat aquela tras qu’interessanta colleccion d’art asilhan mobilièr – qu’a coma caracteristicas los còdols de riu pintats e los arpons plats a mai de l’indústria microlitica, çò es de pèiras tras que pichonas talhadas – lo Mas d’Asilh atanben es celèbre pr’amor de divèrsas esculturas (art mòble) plan mai anterioras, coma la del Cervion amb d’Ausèls, que poiriá aver una edat de 17.000 ans.
Per ansin, lo Mas d’asilh foguèt ocupat per de grops de caçaires-culheires dempuèi aquela epòca de biais temporal pr’amor del clima tras que fred que i aviá a l’epòca. Plan mai abans, de mamots, d’orses de las cavèrnas e encara de rinocèros lanós visitèron l’airal e lors osses demòran encara uèi dins la cauna (çò de mai segur, çò dison los cercaires, es que los osses de mamot e de rinocèros foguèron ailà menats per l’aiga de l’Arisa). An una edat pròcha de 60.000 ans.
Plan mai aprés, fa 17.000 ans, i arribèron de caçaires-culheires que bastiguèron un propulsor (per lençar de jabelinas) magdalenian plan bèl (lo Cervion amb d’Ausèls) e tanben un boton ont i a gravat, en un costat, una ur feme – espècia de buòu preïstoric gigant) e a l’autre son vedèl.
D’aquela epòca (fins a fa 12.000 ans) ne son demoradas tanben divèrsas salas amb de pinturas; la Sala de Breuil (amb de pinturas de bisonts, de cavals, de cèrvids, de peisses, un possible felin e de signes geometrics), la Galariá del Rangièr (amb fòrça grabaduras) o la Sala del Forn (amb de cavals, de boquetins e una fàcia umana pintats a la ròca).
Totun, e malgrat que sonque aquesta colleccion d’art parietal e art mobilièr ja es pro importanta per ela meteissa, lo Mas d’Asilh es celèbre a la planeta tota pr’amor dels còdols pintats, los arpons plats e l’indústria microlitica que barret lo magdalenian e balhèt naissença a l’asilhan (12.000-8.500 BP). L’asilhan es una indústria culturala preïstorica que s’espandiguèt dempuèi ailà e arribèt fins a Astúries e Cantàbria e tanben a Catalonha (Cauna de Sant Gregòri de Falset) e lo País Valencian (Cauna de la Cocina).
L’asilhan es tanben la consequéncia de prigonds cambiaments socials e culturals patits per nòstra espècia a l’epòca. Pendent la fin del Paleolitic lo clima venguèt pus caud, i a una fonda generala dels glacièrs de la region e la fauna tradicionala comença a se n’anar en cerca de regions pus fredas (de mamots, de rinocèros lanós, d’orses e de leons de las cavèrnas, de cavals, de rangièrs, etc). Sonque demoraràn mamifèrs pus pichons, coma los boquetins, los cèrvis, los sanglièrs, l’ors brun, lo rainard…
Aquò provoquèt de prigonds cambiaments mentals pels grops de caçaires-culheires que fasiá pas gaire èran arribats a aquelas montanhas. Caliá bastir de ponchas de flècha pus pichonas per caçar d’animals mendres (pr’açò l’indústria microlitica), caliá far pas pus de cerimònias per demanar una bona caça de mamifèrs gigants amb de pinturas a la paret de la cauna (mas l’indústria mobilièra cambièt als còdols de riu pintats e lor significacion uèi encara es un mistèri) e calguèt començar a bastir d’arpons planièrs per pescar mai de pèissum.
Tot aquel art mobilièr demòstra que i aguèron de prigonds cambiaments mentals, socials e culturals. Puèi encara, la cauna foguèt ocupada benlèu pels bons òmes quora fugissián l’inquisicion francesa, çò que tanplan se debanèt pendent la persecucion dels protestants a l’epòca e Richelieu.
Uèi, lo pròche Musèu de la Preïstòria de Mas d’Asilh a una collecion unica d’art d’aquela epòca, dont un cap de caval plan bèl talhat en bana de rangièr e lo Cervion amb Ausèls o encara los còdols de riu pintats, çò que fa del luòc una plan recomanable visita per totes los aimants de la preïstòria.
Prèp del Mas d’Asilh i a las balmas de La Vaca e de Bedeilhac, a mai de la de Nhàus, çò que confirma qu’Arièja foguèt un dels luòcs preïstorics artistics pus importants del continent a l’epòca. E, sonque pr’açò, cal visitar la cauna del Mas d’Asilh , la pus importanta cauna europèa de l’Asilhan e de l’Epipaleolitic, l’epòca de la fin d’un tipe de vida caçaira qu’aviá demorat mai de 30.000 ans per nòstra espècia.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
