LA CAPITADA DE LA PREMSA GALESA
La lenga celtica parlada al País de Galas, tanben coneguda coma galés, es pas encara majoritària. Mas o poiriá arribar a o èsser un jorn, pr’amor que divèrses senhals avisan que, maugrat èsser encara una lenga minorizada, a una santat de fèrre. E poiriá renàisser. La bona santat de la premsa locala en lenga galesa mòstra, uèi lo jorn, qu’es una lenga, encara, fòrça utilizada.
Es solament un senhal mai de la santat qu’a actualament aquesta lenga celtica en Galas. Mas es un bon senhal. Uèi se considèra que la premsa locala en lenga galesa es una capitada totala: divèrses jornals an barrat pòrtas mas cap en lenga galesa e en un futur pròche ne poirián dubrir encara mai.
Aital, l’industria de la premsa generala al País de Galas – e en tot lo Reialme Unit – patís una cèrta decadéncia desparièra segon la region e la lenga utilizada –los jornals e revistas en anglés an un màger percentatge de barraments que los de la lenga gaelica. Aquò a fach descobrir una santat de fèrre als mai de 50 papurau bro (o jornals de las comunautats localas) setmanals o mensuals en lenga pròpia.
Son una amassada de publicacions dirigidas e realizadas per de benevòles qu’an pas cap revengut e que, combinats, an una circulacion de mai de 56.000 jornals cada mes. Solament en la region de Ceredigion n’i a mai de quatre e es prevista la sortida d’un autre en Abergavenny, lo darrièr airal de Galas qu’encara n’a pas cap. Lo sector doncas sembla aver una cèrta bona santat.
Lo secrèt de publicacions pichonas localas
Fòrça gent, sustot los angleses, se demandan cossí es possible que jornals escriches en una lenga tant universala coma l’anglés barren pòrtas per fauta de legeires e la premsa locala en galés pas. Aital, se cal demandar quin pòt èsser lo secrèt d’aqueste tipe de publicacions.
La responsa seriá simple segon Glyn Tomos, editor de la revista en lenga galesa de Caenarfon Papur Dre : “La gent necessita se veire rebatuda als jornals – çò diguèt -. Aquò es çò que fa d’aquesta premsa una capitada-. Quand la gent pòt pas se veire als jornals finís per los comprar pas mai”.
La revista Papur Dre es comprada per mai de 1.200 personas cada mes. Aquò vòl dire una de cada cinc personas en la populacion adulta de Caernarfon. E aquò pòt èsser considerat, uèi lo jorn, una capitada. Per o far possible una còla de voluntaris balha la revista ostal per ostal e totes los comèrcis locals de la region i vòlon aver publicitat.
“La gent nos a balhat un supòrt fòrça grand –soslinhèt Tomos -. La informacion de la revista parla majoritàriament de faches de la region e o fan en lenga galesa. Totun, i a fòrça jornals e revistas localas en anglés qu’an desaparegut e aquò tanben es una tragèdia. Nosautres benlèu barram pas pr’amor que parlam plan de la gent de Caenarfon, cossí vivon e las tradicions de la region”.
Fòrça mejans de comunicacion
De mai, la situacion de la lenga galesa e los mejans de comunicacion es, uèi, fòrça mai bona – e aquò vòl pas dire que siá totalament bona – que fa ans. Lo canal de television S4C en lenga galesa a un budgèt cada an a de prèp de 115 milions d’èuros . De mai, canals coma BBC Wales e HTV tanben an divèrses programas en galés. Sky Sports, ITV Wales o d’autras televisions mai localas coma Bay TV Swansea tanben o fan.
En çò que tòca las emissions radiofonicas, la lenga galesa pòt èsser escotada en BBC Radio Cymru, Radio Beca o Cymru FM. D’autras ràdios son tanben bilingüas (Capital Cymru , Radio Ceredigion o Môn FM). Mas es la premsa locala escricha la qu’a capitat mai: Y Cymro, Golwg, Barn e Y Faner Newydd son las revistas setmanalas e mensualas qu’an mai difusion, mas i a mai de 63 jornals de comunautats localas en galés e 27 publicacions localas especializadas de mai que balhan a aquesta lenga un santat de fèrre.
Al delà d’aquò i a divèrses sitis web tanben en galés (Google, Facebook o Wikipèdia ), de jòcs numerics o editorialas que publican de libres solament en galés (n’i a mai de 7). Un senhal mai de la recuperacion que viu la lenga del País de Galas uèi lo jorn.
E aquò en una lenga qu’a mai de 2000 annadas – lo celtic ancian arribèt a Galas e a tot lo Reialme Unit pendent l’edat de bronze. L’an 550 encara èra parlat en tot lo nòrd anglés, sud escocés e Galas. Après patiguèt un procés de trincament e desseparacion dialectala que menèt al naissement del gallés, cornic e gaèlic escocés pendent l’edat medievala.
Maugrat l’enebicion d’utilizar la lenga galesa en 1535 en l’administracion, e la fòrta migracion anglesa al País de Galas pendent la revolucion industriala dels sègles XVIII e XIX, es una lenga qu’ a pogut subreviure fins uèi lo jorn, mas de forma minorizada dempuèi 1911.
Aquel an solament èra ja parlat per 43% de la populacion. En 1921 per 38% (maugrat existir la programacion televisiva en aquesta lenga dempuèi 1937 per la demanda sociala). En 1961 demorava un 26% e en 1991 un 18 % de la populacion encara lo parlava.
La venta d’ostals a angleses – causa principala d’aqueste percentatge pendent la fin del sègle XX – es estada arrestada après l’an 2000, e en 2011 lo cens confirmava un 19% de la populacion que lo parlava. Aquò fa 562.000 parlaires (fòrça mai que los 508.000 de 1991).
Aquò, l’ensenhament en l’escòla, lo bilingüisme public e la bona santat de la premsa locala confirma que la casuda de la lenga galesa, annada aprés annada – es estada arrestada dempuèi l’an 2000. Ara, la sieuna santat coma lenga es de mai en mai fòrta –après 100 ans – e amb una vida de mai de 2000 annadas solament pòt tornar a créisser. Aquesta es l’intencion de divèrses partits politics galeses al Parlament galés retornat al País de Galas en 1999. Benlèu un jorn, aquò poiriá èsser vertat.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
