Aqueste martir del pacifisme, avent près la defensa del pòble, se meritava una estatua. Vesètz aquela estatua de pitre; l’an 2004, lo 24 de febrièr, la federacion del partit socialista commemorèt aquí le seu assassinat ; son estatua aviá tornat a son ostal. En efièch, dempuèi sa primièra installacion, lo 24 de març de 1929, li calguèt mudar de luòc mantuns còps. Al començament, l’estatua pagelava mai de 2 mètres de naut, pesava 600 quilòs de bronze e repausava sus un sòcle de barena ondrat de tres « bas relhetz » de bronze. L’estatua èra òbra dels artistas Henri Parayre e Georges Vivent.
Mai, pendent la segonda guèrra mondial, l’eretatge de Jaurès non èra pas en olor de santetat, sembla normal. L’òme qu’aviá delegat lo bronze d’aquesta òbra, se’n aviá amairit. Amaguèt lo pitre e los « bas relhetz » l’an 1942. Los autres lo volián deslogar! Aisi, l’estatua tanben, coma tota la gent qu’apreciava la lectura del jornal «L’Humanité», visquèt son temps de clandestinitat fins 1946. Dempuèi de la restauracion de la democracia, una ceremònia oficial li permetèt de viure de nòu a l’aire desliure. 
Mai, lo 7 de juni de 1981, solament un mes dempuèi la victòria tant esperada de l’assonança de las esquèrras, desapareguèt misteriosament lo pitre ! Se comencèt una enquèsta. «- Ara, ont se n’a anat Joan Jaurès ? » Demandava la gent. Dempuèi qualques jorns, un « collectiu per lo destrusiment de las presons » revendiquèt l’enlevament. Perqué ? Non o sabem pas. Tanpauc an daissat carta de vistalha per en parlar. Totes los tolosencs reticavan la desestança de Joan Jaurès al jardin del Capitoli, mas que podián far ? Plagats, deploravan la manca de la figura de Joan Jaurès, quitament les que partejavan vejaires politics plan diferents. Mai, a la vila de Tolosa, existisson les miracles, òc!
La vila dels miracles
Lo 29 de juni de 1983, dos ans dempuèi de la despareguda, se retrobèt lo pitre de Joan Jaurès, penjat sus un arbre del jardin de la catedrala de Sant Estève (auèi Square Saliège). Mai, aviá patit, paubrillon ! L’avián pintat lo caratge de roge ! Rabentament, les agents del patrimòni li portèron assisténcia : espurguèron totas las traças de la captivitat avant de tornar a espausar lo pitre a son luòc inicial. Totòm pensava que lo pitre aviá acabat son viatge.
Mai, en febrièr de 2004, raubèron un cop mai l’original ! Estava esposat a la devalada meteissa del metrò. Lo raubatòri fogut descobèrt per Mossu M (pas T). Aquel òme, l’ofici acabat, tornava al seu ostal, seren. Com cada jorn, saludava lo pitre del seu mentòr, l’apòstol de la patz. Èra lo 6 de febrièr. E tot sortint del conselh municipal, Mossu M, el cap ben plegat al seu cos per se protegir del fred, non la poguèt saludar : subrepassèt la sensacion de fred, la busquèt dels uèis, donèt el tombe al jardin; mai lo pitre de Joan Jaurès s’aviá volatilizat ! Sulcòp, tornèt a la comuna. Mai tot lo mond aviá plegat en aquela ora ! Telefonèt a l’oficina del Cònsol major. Degun sàvia pas res !
« -Nos an raubat Jaurès ! Nos an raubat Jaurès ! »
Mossu M èra fòrça preocupat. Imaginatz vos! L’endeman, foguèt lo primièr en arribar en la seva oficina. Demandava a totòm que vésia de nòvas de Joan Jaurès. Totòm lo mirava amb compassion. Se pensavan que s’aviá destimborlat completament. Mai com que èra bon òme, degun le disiá pas res.
Calguèt mai d’una setmana per que totes los servicis constatessen l’evidéncia. Mossu M aviá rason. Lo pitre de Joan Jaurès non i èra mai mai ! Totes los services de la comuna s’enviavan la patata cauda ! – es lo joc que permet se far una situacion en las administracions- mai Mossu M non aviá pas lo cor per riser, tanpauc de jogar. Lo pitre se n’aviá anat ! De de bon!
«- Ara òc que se es perdut per sempre !» desiá la gent. Les tolosencs, desconsolables, demandèron que sortiscan la còpia de marbre conservada dins un luòc tengut secret del Capitòli. Cal saber que lo pitre en question èra estat realizat per l’escultor Abbal, l’an 1919, amb tot l’amor del mond e tota la gloriosa estetica de l’art de propaganda dels sovièts. Èra preciós ! Èra un pitre inegalable ! Èra l’expression meteissa de l’amor de la patz! Èra l’esperança de tota una franja de la populacion!
Dempuèi, faguèron les òbras de restauracion del jardin del Capitòli. Lo pitre de Joan Jaurès non s’i podiá demorar. Imaginetz-vos aquel morre en mièg dels obrièrs plens de ciment que fan un bruch de totes los demònis ! Mudèt de luòc un autre cop : passèt gaireben 5 ans, embarrat dins las esparguièras municipalas. Calguèt esperar fins lo 31 de julh de 2013 perqué tornesse a la seva plaça. Le cònsol major Pierre Cohen e le president del conselh general Pierre Izard l’inaugurèron oficialament. Mai l’original continua la seva corsa.
Si quicòm desbòsqui lo seu amagatal, gràcias de far lo possible perqée torni a trobar lo seu jardin : los tolosencs retrobarián segurament la patz. Sens lo cap de Joan Jaurès, non sabem pas mai com pensar amb pacifisme. Som emberlucats! E ara, de patz, ne tenem gran besonh.
Isabela Piquemal*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Font : « La Dépêche » 01/08/2013, DDM «Le buste de Jaurès est revenu dans les jardins du Capitole»
Font : « La Dépêche », 25/02/2004, Valérie Sitnikov, «Située à l’entrée du métro, la statue a disparu depuis plus de trois semaines…»
Per anar mai enlà se pòt escoutar la cançon «Jaurès» de Jacques Brel interpretada pel grup tolosenc Zebda.
