Es pas l’objectiu d’aquel article realizar un atac contra la Glèisa crestiana, mas contra la repression qu’al cors de l’istòria an patit los liurepensadors. Hypatia d’Alexàndria es un exemple evident d’aquelas persecucions sens logica.
Per comprene la siá vida nos cal situar en lo sieu contèxt geografic e temporal. Hypatia nasquèt cap a l’an 355 de la nòstra èra a Egipte. La vila d’Alexàndria èra una mescla d’invencions de religion, filosofia e sciéncia, dempuèi fa de sègles (dempuèi la siá fondacion per Alexandre Magne e convertida en lo simbòl de l’hellénisme posterior).
Mas lo cristianisme, enrasigat dins la vila dempuèi las siás originas, atenhiá de mai en mai, una preséncia sociala mai fòrta, e marginalizava las cresenças grègas e egipcianas anterioras. Dins la vila i aviá fòrça tension e entre las divèrsas faccions se produsissián afrontaments de mai en mai constants. A fins del sègle IV l’emperaire Teodòsi declarèt lo cristianisme religion oficiala de l’empèri.
L’educacion de la libertat de pensada
Hypatia foguèt educada en libertat de pensada e en un ambient fòrça culte per lo sieu paire Teo, qual èra çò cap de la “Bibliotèca del Serapeum”, successora de la mitica Bibliotèca d’Alexàndria, lo màger fons de documents del mond, e qu’èra un apassionat de las matematicas e de la filosofia.
Per las siás coneissenças Hypatia atenguèt venir la mèstra principala de l’Escola Neoplatoniciana de Plotin dins la vila, e dempuèi lo sieu pròpri ostal, eduquèt e ensenhèt sciéncia e filosofia a fòrça joves de familhas importantas de la vila, entre eles Orestes, qu’arribèt a èsser prefècte de la província d’Egipte o l’avesque Sinesi de Cirenaïca (segon qualques versions lo sieu escolan favorit). Los sieus escolans destacavan coma atenhiá Hypatia, mejançant las siás classas, transmetre aquel afan per la coneissença, e aquela tolerància envèrs los autres.
Malgrat las siás coneissenças e la posicion de la siá familha, Hypatia èra fòrça modèsta e manteniá una vida fòrça austèra. I a de dobtes sus se se maridèt o se mantenguèt celibatària, mas en quin cas que siá, un possible matrimòni pas marquèt sus la siá liberada d’accion e pensada.
Las siás ànsias de coneissença e descobèrta èran contunhas, e voliá totjorn contunhar en metent en examen, en respectant totjorn las teorias e los metòdes dels autres scientifics e de filosòfes. Visitèt Roma e Atenas per conéisser d’autras teorias, s’especializèt tanben en oratòria, e coneguèt tanben las divèrsas religions qu’existissián alavetz dins l’Empèri Roman.
A la meteissa Alexandria, Hypatia manteniá inicialament una bona relacion amb las divèrsas faccions religiosas, e entre los sieus escolans i aviá de membres dels desparièrs cultas. Egalament, la siá opinion èra fòrça respectada pels meteisses governants de la vila, e èra fòrça abitual que li demandèsson l’opinion sus tèmas divèrses.
Entre las siás invencions scientificas, destaquèt un melhorament de l’astrolabi, consequéncia de fòrça investigacions astronomicas, e la creacion d’un aparelh per mesurar la densitat dels liquids. De las siás òbras escrichas sus aritmetica e geometria, per fauta de la repression posteriora, dispausam pas de cap de mòstra, e podèm solament nos basar en las referéncias fachas per scientifics e de filosòfs posteriors. Per rapòrt a la filosofia, èra granda partidària de las idèas dels grands filosòfs Platon e Aristòtel.
Un contèxt malaisit
Mas lo contèxt de mai en mai tibat, acabèt en empejorant la siá situacion. Lo partit crestian aumentava lo sieu poder, e voliá eliminar tota aquela coneissença que foguèsse pas de raïtz crestiana. La “Bibliotèca del Serapeum” èra estat arrasada fasiá unes ans e los temples pas crestians de la vila èran estats desrocats, en temps de l’avesque Teodòsi. Inicialament, se demandèt a totas las personalitats de la vila que se convertiguèsson al crestianisme, e Hypatia se neguèt malgrat las recomandacions de divèrses escolans sieus, qu’ocupavan ara cargas civilas o religiosas importantas.
Dempuèi lo 412 èra avesque e patriarca crestian de la vila Ciril, amb unes posicionaments fòrça integristas e afrontat amb Orestes, ancian escolan d’Hypatia, qui preteniá manténer dempuèi la siá carga de prefècte una tolerància envèrs totas las comunautats de la vila. Los afogats de Ciril comencèron a difondre qu’aquelas posicions d’Orestes èran per fauta d’Hypatia, la siá anciana professora e encara conselhièra. La siá condicion de femna, los enforiscava encara mai (qualqu’uns la definissián coma una sòrta de masca per las siás coneissenças scientificas).
Pendent la Quaresma de l’an 415, en plen deliri religiós, un grop de seguidors exaltats, dirigits per un nomenat Pere, prenguèron Hypatia quand passejava amb lo sieu carri, e l’emportèron al “Cesareum” (ancian temple roman ara convertit dins glèisa), ont la despolhèron coma mòstra de vergonha, la torturèron fins a la mòrt, e cremèron las siás despolhas. Los istorians discutisson encara sul pes del patriarca Ciril en aquela decision, mas e mai se pas l’aguèsse ordenada, indiscutiblament los sieus messatges contra los non crestians, las sciéncias e las femnas devián influir fòrça negativament.
La siá mòrt foguèt condemnada per d’amples sectors politics e savis dins de l’empèri, mas per paur de mai afrontaments e pels bones contactes que possedissiá lo patriarca Ciril, se prenguèron pas de mesuras contra los excèsses de Ciril e los sieus afogats. La tension entre las divèrsas faccions d’Alexàndria s’adociguèt, e encara Ciril foguèt declarat posteriorament sant per la Glèisa.
Lo personatge d’Hypatia es estat vist coma simbòl de la repression contra los scientifics e los liurepensadors, e per collectius feministas, pr’amor que foguèt considerada la primièra granda scientifica de l’istòria.
*Francesc Sangar
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
