Lo puput qu’ei l’ausèth qui a inspirat a tots sègles los Òmis dens la literatura europeana e mondiala. Aqueth ausèth qu’ei un còp feminina, un còp masculina que depen de la region, deu país, de la concepcion deu monde volatile e de la lenga.
Que la coneishem dab lo nom de hasanhet de Sent Martin, pupa, puba, gaja puba, puïsa, pupú, papú…(Ausèths, Francis BEIGBEDER – ed.Per Noste, Nosauts de Bigòrra), mei que causeishi lo de puput peu article.
Entà descríver lo puput, que podem díser qu’a un bèc long arcat, ua tuha erectila dab plumas rossosas au cap negre, ua esquia arlequina titada de jaune, un piech iranjat, que vola d’ua manièra sacada e galipenta.
L’idea d’escríver l’article que ven l’estiu passat pr’amor qu’èra lo prumèr còp que lo vedoi dens lo men jardin. Après aqueth encontre extraordinari qu’èi legit hèra tèxtes e articles suu puput.
Lo puput qu’ei present dens hèra òbras literàrias, e especiau dens l’òbra deu poèta iranian Farid-ud-Din Âttar La conférence des oiseaux (en persan : منطق الطیر, en occitan : La conferéncia deus ausèths), qu’ei lo viatge deu puput e d’ua trentea d’ausèths que son en cèrcas de Simorg, lo lor rei, e lo puput qu’ei lo guida d’autes ausèths presents dens los contes nombrós. « Lo puput que’t saludi , guida des hauts camins e deras vaths pregondas, tu, qui estós (viatge urós !) dinc a reiaume de Saba e qui tornès cantar la soa reina a l’aurelha de Salomon ! », atau que comença lo prumèr conte.
Lo puput que demora tà la campanha dens las zonas cultivadas, vitatges, vergèrs, olivèras, estepas e sabanas emboscadas. Qu’a besonh d’arbes e de penas entà dromir e nidejar dens concavitats e joquèrs. Que se ditz que lo puput, contràriament aus autes ausèths, qu’entapissa purmèrament lo son nis de hemsa, e quan los petits naishen, lo puput que dèisha entascà’s dejeccions de tota la familha, qu’ei perqué lo puput que s’apèra atau.
Qu’èi legit tanben qu’a l’epòca de la creacion deus ausèths, lo bon Diu demandèc aus ausèths de viéner causir la natura deus materiaus que volón entà bastir los lors nis, mei lo puput que vienó a la fin, malurosament lo partatge èra hèit :
-Sénher, dab que bastirèi lo mon nis ? demandèc lo puput. – Dab çò que voleràs, pr’amor n’èi pas arren a t’indicar. (d’après « Musée des familles » Charles Delagrave. Paris, 1897)
E lo puput qu’anè, e quan voló har lo son nis, que trobèc sonque dèishas que los autes ausèths ne volèvan pas. E atau que se ditz en francés, d’après los nostes campanhards, « malpropre comme une huppe » (pipaut com un puput), mei en occitan que se ditz « Hardit com un hasanhet de Sent Martin », qué causir ?
Au cors de l’acoplament, lo puput mascle que canta dempuish lo matin entà marcar lo son territòri e l’endret deu nis. Que i a tanben baralhas vocaus, perseguidas aerianas e terrèstras entre mascles, la tuha dreçada per aqueras accions. Pendent la parada nupciau , lo puput mascle que persegueish lo puput hémia, e après que l’aufreish viòca, lo mascle que cèrca un lòc peu nis ; l’acoplament que se debana après las aufrendas sia suu sòu sia sus ua branca.
Los puputs que son monogames, totun lo coble que dura sovent lo temps d’ua sason. La hémia que hè entre 5 e 7/9 ueus de color gris-blancs, la coason que dura de 16 a 18 dias, la tuha qu’apareish duas setmanas mei tard. Los porics que s’envolan deu nis après 3 o 4 setmanas. Lo puput que minja sustot larvas de coleoptèrs, sautarèus, parpalhòus, moscas, aranhas vèrmis milapatas…que hodilha tanben los mendres intersticis deras ruscas e dens l’èrba entà trobar larvas d’escarvalhs.
Entà acabar lo men article, que pòdi presentar quauquarrés legendas : En çò deus ancians Pèrses, lo puput averé estat ua hemna marida qui se pientava davant lo son miralh quan arriba com era causa lo son sògre, esvarjada que se càmbia en ausèth e que s’envola dab lo pienti suu cap.
Au Pròche Orient, lo puput qu’ei utilizat dens las practicas religiosas. Se un mainat que minja lo còr d’aqueth ausèth que serà dotat dens los sons estudis, qu’obtienerà lo succès dens los medishs estudis se utiliza ua pluma com marcapagina.
Dens las montanhas de Hoggar (ua region hauta en lo centre deu desèrt de Sahara, en lo sud d’Argeria), lo crit deu puput qu’ei identificat com « Eketil, eketil », çò que significa « Quant annadas enqüèra ? » ; l’ausèth qu’averé hèit ua grana fauta (ne sabem pas exactament la quau), mes que estó condemnat tà portar lo tombèu de lo pair suu cap. Dempuish que se lamenta e que se demanda quant temps durarà la soa punicion. D’autes poblants de la region qu’agradan mei esperar que lo cant que significa quan ven la ploja.
Un aute exemple que se tròba dens la meditacion poetica de Anne Rotschild, quan escriu dens lo dotzau recuelh « Le rêve de la huppe » (lo saunei deu puput) qu’ei un cant d’espèr per la patz entre Palestina e Israel.
Lo puput qu’ei un exemple tanben dens la literatura contemporanèa per l’escrivana bèlga, Amélie Nothomb, dens lo son darrèr roman « Riquet à la houppe », pr’amor que lo personatge principau de l’istòria que hè ua tèsi sus lo puput : « Il consacra sa thèse de doctorat à la huppe fasciée. Les professeurs, intrigués par ce jeune homme d’une laideur à ce point remarquable, le surnommaient Riquet à la Huppe. Il approuva ce sobriquet dont il salua la justesse étymologique, houppe et huppe constituant les deux versions du même mot. » (p.131) (Que consacrè la tèsi de doctorat au puput. Los professors, intrigats per aqueth joen òmi d’ua ledor ad aqueth punt notadera, que l’aperavan Riquet à la Huppe [a la tuha]. Eth qu’aprovè aqueth subernom deu quau saludè la justessa etimologica, capura (houppe) e tuha (huppe) constituent las duas versions deu medeish mot.)
Se vedetz un dia lo puput dens lo jardin o a la campanha, pensaratz a d’aqueras istòrias !
*Gautier Drouin
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Bibliografia :
-Ausèths, BEIGBEDER, Francis, ed.Per Noste/Nosauts de Bigòrra, 1986
-Musée des familles, DELAGRAVE, Charles, 1897
-Riquet à la Houppe, NOTHOMB, Amélie, ed. Alin Michel, 2016
-Tous les oiseaux d’Europe, AUDEVARD, Aurélien, ed.Delachaux et Niestlé, 2015
-La conférence des oiseaux, ÂTTAR, Farid-ud-Din, ed. Points, 2002
