Un cristal de Wigner ei ua estructura hèta sonque d’electrons e ja siguec anonciada en 1934, maugrat que jamès siguec vista abans. Damb cèrtas condicions, es electròns pòden organizar-se de manèra ordenada. E ara, peth prumèr còp, ua còla de cercaires dera Universitat de Princeton podec auer pròvas dirèctas dera sua existéncia. Segontes mès d’un scientific, açò ei un descorbiment istoric.
Atau, eth cristal de Wigner siguec anonciat en 1934 peth fisic ongrés Eugene Wigner. Lencèc era teoria que, jós cèrtas condicions, es electròns podián organizar-se de manèra ordenada damb er objectiu de hèr menor era energia totau deth madeish.
Ua teoria enquia aué
Eth cristal de Wigner ei estada ua teoria enquia aué. Pr’amor qu’es cercaires de Princeton podèren auer pròves dirèctes dera sua existéncia cristallina. E açò poiriá amiar lèu tanben ath descorbiment de naues fases quanticas dera matèria, pr’amor qu’es electrons s’organizen de manèra collectiua.
Cau rebrembrar qu’es electrons son particulas damb ua carga negatiua e son tostemps ath torn deth nuclèu atomic. Aué ei coneishut qu’aqueres particules participen ena majoritat de fenomèns fisics e quimics coneishuts. Hè 90 annades Wigner diguec que, pr’amor dera sua repulsion mutuau es electrons podián organizar-se de manèra collectiua en estructures regulars, ordenades, plan semblables as estructures cristallines.
Segon Ali Yazdani, codirector de l’Institut Quantic de Princeton « quan pensam en un cristal pensam qu’era atraccion entre es atòms ei ua fòrça qu’ajuda a mantíer era estructura de manèra establa, mès sonque ei format p’amor dera repulsion des electròns ».
Atau, era teoria ditz que tanben cau auer cèrtas condicions per poder ordenar-se d’aquera manèra ; ua temperatura fòrça baisha e ua densitat d’electròns tanben plan flaca. E, se la sua energia de repulsion ei superior ara sua energia cinetica pòden ordenar-se entre eri entà guardar mès era sua energia.
Aguesta teoria, qu’ara pòt ja èster qualificada de vertadèra e reau, siguec cercada pes cercaires ath long des annades 1970, 1980 e 1990 per un sens fin de cercaires. Es jamès podèren demostra’c en laboratòri. Sonque arribauen a auer pròves indirèctes d’aqueth fenomèn.
E, poder véder donques aguest fenomèn ei estat plan dificil entàs cercaires de tota era planeta. Es cercaires de Princeton, totun, ensajèren de véder eth fenomèn damb grafeni pur e ua temperatura fòrça baisha (prèpa deth zèro absolut) e an aplicat un camp magnetic perpendicular. Atau an podut har menor era densitat des electròns.
Es electròns damb baisha densitat non an cap òrden. Damb mès densitat comencen a ordenar-se. Non pòden separar-se e donques s’organizen d’ua manèra fòrça ordenada. Qu’ei quan es cercaires podèren véder per prumèr còp un cristal de Wigner. Eth microscòpi usat, non cau dide’c, ère quantic.
« Avèm auut es prumères imatges d’aguest celèbre cristal, çò diguec eth cercaire Yen-Chen Tsui, e auem podut demostrar qu’ei un fenomèn reau e que se pòt véder ben ». Aguest extraordinàri descorbiment siguec publicat ena revista scientifica online Nature.
Era Redaccion
