Pendent los dos decènnis que separan la Primièra e la Segonda Guèrra Mondiala s’establiguèron de regims de caractèr fascista dins divèrses estats europèus, mas malgrat que la siá arribada se produsiguèt de manièras desparièras (còps d’estat, d’eleccions, finals de guèrras…) nos trobam un meteis “modus operandi”.
Totes aqueles regims defendián que la democracia èra inutila e que servissiá solament per provocar debats inutils e esterils que servissián pas per resòlvre los problèmas de la societat. Al contrari, ajudavan solament a crear divisions entre la populacion, que prejudiciavan l’unitat de la pàtria.
Amb aquela desencusa foguèron suprimits los Parlaments, coma succediguèt a Alemanha amb la cremason del Bundestag l’an 1933 ont amb fòrça dobtes foguèt acusat un comunista, o èran convertits en assembladas consultativas que repetissián solament las meteissas consignas del govèrn sens cap de sòrta de critica, coma lo senat italian o las còrts franquistas espanhòlas.
Los fascismes asseguravan que podián aténher la solucion de totes los problèmas dels ciutadans, e lutar contra lo caumatge o l’inseguretat ciutadana, en establint l’òrdre. A Itàlia, s’aviá assegurat que, dempuèi que governavan los fascistas, los trens italians èran puntuals!!! Se pòt pas negar qu’amb las siás politicas economicas, lo caumatge se redusiguèt, en basa al bastiment d’una granda quantitat d’òbras publicas (d’autorotas, de casèrnas, de paluns…) que donèron trabalh a fòrça personas, mas los sòus serián totjorn relativament basses. E una politica economica semblabla, lo “New Deal” del president Roosevelt, s’aviá implantat als Estats Units, sens destruir la democracia o los dreches civils.
Se creèron en qualques cases, basicament a Alemanha, d’estructuras d’assisténcia sociala per personas amb problémas economics, coma jubilats, malauts o en autre domeni, caumats o pageses arroïnats. Foguèt l’embrion del futur Estat del Benestar, generalisat après la Segonda Guèrra Mondiala a tota l’Euròpa Occidental. Mas los motius ideologics èran presents. Es evident que mejançant aquelas politicas se crompavan de volontats e se calavan de voses. E pas totjorn arribavan aquelas ajudas a totes.
Una interpretacion pròpria de l’òrdre
Sus las siás definicions d’òrdre, los fascismes interpretavan que per o aténher, s’avián d’eliminar totes aqueles elements que poguèsson provocar de diferéncias ideologicas, e comencèt una repression contra de comunistas, de socialistas, de maçons,… amb la tòca de provocar la siá desaparicion. A l’Alemanha nazi, la persecucion adoptèt tanben critèris racials, amb la persecucion de minoritats etnicas coma los josieus. E a l’Espanha franquista la frasa que i aviá una menaça emparada per grops josieus e maçonics amb lo supòrt del comunisme èra constant als discorses del regim. A l’Itàlia de Mussolini, foguèt sequestrat e assassinat lo deputat socialista Giacomo Matteotti, mas lo meteis Mussolini dissolguèt lo Parlament amb la desencusa de manténer l’òrdre, e lo substituiguèt per un Senat domètge.
Amb la desencusa de manténer aquel òrdre, las libertats civilas foguèron suprimidas. Adolf Hitler demandèt al president Hindenburg aquela mesura solament mièg an après d’accedir al poder; Franco a Espanha suprimiguèt la Constitucion republicana en los territòris que controtlava en plena guèrra civila.
Se produsiguèt una depuracion totala de mejans de comunicacion. Totes aqueles que foguèsson pas adèptes al regim èran acusats de mentir, d’endoctrinar la populacion e èran barrats. A l’Alemanha nazi, los aparelhs de ràdio èran fabricats per poder solament recebre las emissoras alemandas del regim. A l’Espanha franquista, escotar l’emissora comunista de ràdio “La Pirenaica”, qu’emetiá dempuèi Occitània èra delicte pagat amb la preson o la mòrt.
Tanben la depuracion arribèt al sistèma educatiu, ont èran enebits ensenhar als escolans messatges contraris als del regim, e totes aqueles professors que foguèsson suspèctes d’aver d’autras ideologias èran expulsats de los sieus trabalhs o empresonats.
Una autra caracteristica d’aqueles regims èra la persecucion de la diversitat culturala e istorica de los sieus estats. Una de las primièras mesuras del regim nazi foguèt la supression dels estats federals alemands, basats en la tradicion istorica germanica. Egalament, Mussolini suprimiguèt las redusidas autonomias de las províncias italianas, basadas tanben en la tradicion, e l’Espanha franquista aboliguèt l’Estatut d’Autonomia de Catalonha autrejat per la Republica espanhòla.
E en aquel moment, la question es evidenta. Poiriá se repetir nauament a Euròpa una situacion semblabla? Se debana aquò uèi lo jorn? Lo roman “It can’t happen here” (Aiçò pòt pas succedir aicí) de l’escrivan nòrd-american Sinclair Lewis avançava als ans 1930 la possibilitat de l’arribada del fascisme als Estats Units de manièra fòrça evident, e posteriorament lo film alemand “Die welle” (L’onda), basat en lo roman del meteis nom de l’escrivan nòrd-american Morton Rhue, ont en un institut alemand una experiéncia provòca la creacion d’una estructura fascista, nos remembran que la menaça contra la democracia e las libertats contunha en vigor.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
